Elektroakustika

3.7. Shovqin va xalaqitlar 
 
Shovqin va xalaqitlarning ta’siri, ikkilamchi akustik signallarning 
kelib chiqishidan qat’iy nazar, ularni niqoblashga olib keladi. 
Shovqinlar, eshitish bo‘sag‘asini siljitadi, u agarda «tekis» bo‘lsa, 
vaqtga bog‘liq emas. Bu shovqinlarga turli fluktuatsiya shovqinlari 

---

83 
kiradi, masalan toshni maydalashdagi shovqni effekti, bir vaqtda bir 
necha odamlarning so‘zlashuv shovqinlari va h.k. kiradi. 
Elektr shovqinlarning spektrlari bir tekis, akustik shovqinlarning 
spektrlari esa, nutq spektrlariga yaqinroqdir. Shuning uchun 
birinchisining eshitish bo‘sag‘asi yuqori chastotalar tomon o‘sishga 
moyildir. Nutq shovqinlari eshitish bo‘sag‘asida deyarlik chastotaga 
bog‘liq emas. 
 
3.8. Chiziqli buzilishlar 
 
Traktning uzatish koeffitsienti umumiy ko‘rinishda aniqlanadi, 



j
1
2
e
K
p
p
K
(3.6) 
bunda, r
1
va r
2
-traktning kirish va chiqishidagi tovush bosimlari; 
K
-uzatish koeffitsienti moduli;

-traktdagi faza siljishi. 
Uzatish 
koeffitsienti 
odatda chastotaga bog‘liq. Eshitish a’zosi signallarning 
faza siljishiga ta’sir ko‘rsatmaganligi sababli ularni tahlil etmaymiz va 
«uzatish koeffitsienti» iborasida uning modulini tushunamiz. 
Uzatish koeffitsientining chastotaga bog‘liqligi uzatish traktining 
chastota tavsifi
deb ataladi. U birlamchi signal chastotalari tarkibiga 
kiruvchi amplitudalar nisbatining o‘zgarishiga olib keladi. Bu buzilishlar 
sub’ektiv birlamchi signalning tembri o‘zgargandek seziladi. Masalan, 
past chastota tarkiblari bostirilganda, eshittirishlar jarangdor bo‘ladi, 
yuqori chastota tarkiblari bostirilganda esa tovush bo‘g‘iq bo‘ladi. 
Buzilishlar chiziqli yoki amplituda - chastotali bo‘lib, chastota 
tavsifining notekisligi bilan baholanadi 
мин
макс
K
K
M

(3.7) 
bunda, K
maks
va
K
min
-
berilgan chastota diapazonidagi maksimal va 
minimal uzatish koeffitsientlari. 
Notekislik, odatda logarifmik masshtabda o‘lchanadi, unda
мин
макс
L
L
L



(3.8) 
Bu yerda L
maks
va L
min
- ikkilamchi signalning maksimal va minimal 
sathlari. 
3.2- rasmda uzatish trakti signalining tavsiflaridan biri keltirilgan. 
Amplituda - chastota tavsiflarini tahlil etganda, eni 1/8 oktavadan tor 
cho‘qqi va cho‘kmalar inobatga olinmaydi. Bu shart eshitish a’zosining 
keng kritik polosalari hamda birlamchi signal tez o‘zgarganda uning 

---

84 
spektri kengayib, bu cho‘qqi va cho‘kmalar tekislanishi hisobiga 
kiritilgan. 
3.2-rasm. Chastota diapazoni va chastota tavsifining notekisligini 
aniqlashga oid 
Amplituda - chastota buzilishlari odatda, buzilishlarga moyil 
bo‘lgan zvenolarida paydo bo‘ladi. Chastota buzilishlarining normalari 
tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Past chastotali buzilishlar yuqori chastotali 
buzilishlarga nisbatan ko‘proq seziladi. Buzilishlar chastota korreksiyasi 
yo‘li bilan yo‘qotiladi. 
Tovush bosimi o‘zgarishini elektr signalga o‘zgartirish va uzatish 
3.3-rasmda ko‘rsatilgan.

---

85