Elektroakustika

 
Ortogonal vokoderlar 
Ortogonal vokoderning ishlash prinsipi nutq signalining spektral 
egiluvchanligi ortogonal funksiyaning yig‘indisi sifatida ifodalash mumkin. 
Bunday hollarda, boshqa vokoderlardan farqli o‘laroq spektral egiluvchanlikni 
qabul qilishda individual ordinatalar emas, balki aynan ortogonal funksiyalar 
yig‘indisidir. 
Chiziqli prognostikaga asoslangan vokoder
 
Chiziqli prognostikaga asoslangan koderlar yoki ChPKlar, signalning har bir 
qiymati uning oldingi qiymatlaridan ma’lum bir chiziqli kombinatsiyasi sifatida 
olinishi mumkin bo‘lgan ovozli traktning doimiy impulsli o‘tkazuvchan 
xarakteristikasiga ega chiziqli filtr bilan ifodalaydi. 
ChPK vokoderidagi ovozli signal har biri uchun prognoz filtr koeffitsenti 
aniqlanadigan, taxminan 20 ms teng bo‘lgan bloklarga bo‘linadi. Bu koeffitsentlar 
kvantlanadi va dekoderga uzatadi. So‘ngra nutq signallari ovoz traktining chastota 
xarakteristikasiga teskari bo‘lgan chastota xarakteristikasiga ega filtrdan 
o‘tkaziladi. Filtr chiqishida prognoz xatoligi bo‘lgan. Bashorat maqsadi – 
signalning qo‘shni hisoblari orasidagi korrelyatsiyalarini bartaraf etish. Natijada 
signalning oldindan korrelyatsiyasi juda ham aniq ko‘rinadi, bu esa asosiy ton 
chastotasini aniqroq aniqlash imkonini beradi va unli/unsiz tovush belgisini 
ajratadi. 
Chiziqli prognostikaga asoslangan vokoderlar hozirgi kunda eng ommabop 
bo‘lib, chunki ovoz trakti filtr modellari juda yaxshi ishlaydi. Nutqning sifati 
yaxshi bo‘lganda kod tezligi 2,4 kbit/s gacha yetadi. 
 
8.2. Nutq signallarini ko‘p impulsli kodlash (MPLPC — Multi-Pulse 
LPC) 
 
Bashoratni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlatish ovozni qayta tiklashga imkon 
beradi, ammo sifatsiz. Shu sababli bu usulda ishlashda ko‘pgina 
DMX 
РА
Ў 
РА
Ў 
Shovqin 
manbai 
Impulslar 
generatori 
Qo’zqatish 
davri 
Unli/unsiz 
П
Ф 
Nutq sentezatori 
Каnal 
П
Ф 

---

238 
sifatlarni yaxshilovchi usullar bor. Bu usullar qabul qiluvchining oxirida 
generatorning qo‘zg‘atuvchi parametrlarini yaxshilashga tegishli. 
Shuning uchun, bashoratlash tizimining uchta komponentidan - nutqni 
aproksimatsiya, bashoratlash va qayta tiklash usullari (generatorlar 
qo‘zg‘atuvchisidan)- barcha chiziqli bashoratlash uslubi keyingi 
kompanentga tegishli. Shuning uchun ular ba’zan gibrid koderlar 
deyiladi, chunki ular signal vokoderi va koderdan iborat. Ularni 
qisqacha ko‘rib chiqamiz. 
Ko‘p impulsli kodlashda bashoratlar uzatuvchi va qabul qiluvchi 
impulslarning parametrlari uchun bajariladi, bu ko‘proq moslashuvchan 
kodlashga o‘xshaydi. Oldingilariga nisbatan impulslar ketma-ketligi 
bashoratlanadi. Bu usulda ovoz fragmenti turi (vokalli ovoz yoki yo‘q) 
va asosiy ton parametrlarini aniqlash shart emas. Bunday kodlash turi 
Internet tizimidagi keng qo‘llaniladigan Skype dasturida ishlatiladi. 
Ushbu kodlash turi ovoz signallarini 9,6 kbit/s tezlikgacha uzatish 
imkonini beradi. 
Qisqartirilgan qoldiq signalning qo‘zg‘atichli chiziqli bashorati 
(RELP 
LTP 
- 
Residual 
Excited 
Linear 
Predication 
Long 
TermPrediction). Qayta ishlanish natijasida avvalgisidan ovoz 
spektrining pastki qismi kodlanishi va bashoratlanishi bilan farqlanadi 
va bu qayta ishlanadigan va bashorat qilinadigan hisoblar sonini 
kamaytiradi. Yevropa mobil tizimlarida RELP ni qo‘llash kanaldagi 
uzatish tezligini 16 dan 9,6 Kbit/sga ovoz sifatini sezilarli 
kamaytirmasdan tushirishga yordam beradi. 
Kod qo‘zg‘atuvchili chiziqli bashorat (CELP - Code Excited Linear 
Prediction). Ovoz koderlarining ushbu turi signal shakli koderlari va 
parametrik vokoderlar o‘rtasidagi tur hisoblanadi. Ovoz parametrlari 
tahlili 10-30ms oraliqda amalga oshiriladi, bu esa o‘z navbatida 4dan 16 
kbit/s.gacha bo‘lgan tezliklarda CELPdan samarali foydalanish imkonini 
beradi. CELP koderi struktura sxemasidan ko‘rinib turibdiki, signallarni 
kodlash o‘rniga har bir hisobdan keyin koderda “qo‘zg‘atuvchi kodlar 
kitobi” qo‘llaniladi. Ushbu holatda har bir farq signali uchun maxsus 
satr signali (namuna) biriktiriladi. Ushbu satr xatoliklarning qabul 
qilingan qiymatlari asosida uzatilayotgan qoldiq ketma-ketlikga mos 
keluvchi hisoblar jamlanmasidan tashkil topgan. Qabul qiluvchi 
tomonda ham farq signallari dekoderi o‘rniga “qo‘zg‘atuvchi kodlar 
kitobi” ham qo‘llaniladi. 

---

239 
8.4-rasm. CELP koderini umumiy sxemasi 
Ko‘pgina 
kodlash 
bo‘yicha 
kitoblar 
mavjud, 
ularning 
klassifikatsiyalari quyidagicha: 
- kodlarning 
vektorini 
qidirish 
prinsipi 
bo‘yicha (to‘liq 
ortiqchalilik, ikkilik yoki navbatdagi qidiruv va h.k. ); 
-o‘qitish usuli bo‘yicha (Ruxsat etilgan yoki moslashtirilgan); 
- saqlanadigan ma’lumot turi bo‘yicha (nutq tanlash yoki shovqinni 
amalga oshirish ). 
CELP algoritmi nutqni yuqori sifat bilan qayta ishlash imkonini 
beradi. Lekin bu algoritm katta hisoblash resurslarini talab etadi, 
shuning uchun uning asosida ko‘pgina koderlar qurilgan. 

---

240