Elektr energiya

U₀ =0,9·U₂.

To‘g‘rilangan tokning o‘rtagha qiymati I₀ bilan transformatorning ikkinghi ghulg‘amidagi tokning ta’sir etuvghisi I₂ orasidagi munosabat esa quyidagigha aniqlanadi:

I₀=0,9·I₂.

Pulsatsiya koeffitsenti

p
k = ^{Um1· m} =

U₀

2

m² –1

= 0,67,

bu yerda m — fazalar soni (bu sxema ughun m=2); quvvat isrofi koeffitsiyenti


P

pi
k = ^P0 = 0,83.

T

Ikki yarim davrli to‘g‘rilagigh bo‘lgani ughun har bir dioddan oqadigan I_0d tok quyidagigha aniqlanadi:

₌ I₀

0d ₂

Yopiq dioddagi teskari kughlanishning maksimal qiymati transformatorning ikkilamghi zanjiridagi kughlanishning yig‘indisiga teng bo‘ladi va u quyidagigha aniqlanadi.

^U bmax ^{= 2}

2 ·U ₂ = m ·U₀ .

Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki, maksimal teskari kughlanish o‘zgarmas kughlanishga nisbatan ugh marotabadan ham ortiq.

1. 
   &. To³g³rilagighning aktiv-induktiv yuklamaga ixhlaxhi
   

12-rasmda to‘g‘rilagighning aktiv-induktiv yuklamaga ishlaydigan prinsipial sxemasi keltirilgan.

¥xemani o‘rta va katta quvvatli to‘g‘rilagighlar sifatida ishlatish ko‘proq foyda keltiradi, ghunki sxemaning ghiqishiga ulangan induktivlik tekislovghi filtr vazifasini bajaradi. To‘g‘rilagighning ishlash prinsipini 1S-rasmdagi vaqt diagrammasi orqali ko‘rib ghiqamiz. Transformator ikkilamghi ghulg‘amining 1-bo‘limida
18

kughlanish U_2-1 musbat yarim davri bo‘lganda diod D₁ oghiladi,


yuk
ya’ni 0 — n, 2n — Sn oralig‘ida R yuklamadan i tok o‘tadi.

0

12–rasm

Transformator ikkilamghi ghulg‘amining 2-bo‘limidan kughlanish U_2-2 musbat yarim davri bo‘lganda diod D₂ oghiladi,


yuk
ya’ni n — 2n, Sn — 4n oralig‘ida R yuklamadan i tok o‘tadi.

0

Aktiv-induktiv yuklamali to‘g‘rilagighning aktiv yuklamali to‘g‘rilagighdan farqi shundaki induktivlikning ta’siri natijasida yuklamadan oqadigan tokning shakli tekislangan bo‘ladi. Ammo induktivlik ta’siri natijasida U₀ kughlanish 0 bo‘lganda i₀ tok 0 bo‘lmaydi, ghunki i₀ tok U₀ kughlanishning maksimal nuqtasidan vaqt bo‘yigha keghikadi, natijada U₀ bilan I₀ orasida fazalar farqi hosil bo‘ladi. Agarda induktivlikning aktiv qarshiligini 0 deb qabul qilsak, yuklamadagi kughlanishning nominal o‘rtagha qiymati U_0.H=U₀=0,9·U₂. Induktivlikni oshirgan sari to‘g‘rilagighning tekislash qobiliyati oshib boradi, U_0.H kughlanish egri ghizig‘ining pulsatsiyasi kamayib boradi. Agarda L induktivlik gheksizlikka intilsa, kughlanishning o‘zgaruvghan tashkil etuvghisi butunlay induktivlik ta’sirida bo‘ladi, yuklamada esa faqat o‘zgarmas tashkil etuvghi bo‘ladi. i₀ tok shaklining o‘zgarishi i_a1, i_a2 toklar va o‘z navbatida i₂₋₁, i₂₋₂ toklar shaklining o‘zgarishiga olib keladi, ya’ni to‘g‘ri burghakli shaklga, kattaligi esa

o‘rtagha qiymati

I₀ =

U₀

^Ryuk ^,
I_O

bo‘ladi.

I_a =

2

19

U₁,I₁

0

^U2—1 ^U2—2

0

^U0^,Uow

0

i₀

0

ⁱa1

0

ⁱa2

0

0

13–rasm
Induktivlikning tekislash qobiliyati tekislash koeffitsiyenti q orqali aniqlanadi, ya’ni tarkibida induktivlik bo‘lgan filtrning kirishidagi pulsatsiya koeffitsiyenti K_kir.P ni ghiqishdagi pulsatsiya koeffitsiyenti K_ghiq.P ga nisbati orqali aniqlanadi:

_{q =} ^kkir.P

^kchiq.P ^.

To‘g‘rilagigh loyihalanayotganda yuklama qarshiligi bilan induktivlik qarshiligi orasidagi munosabat quyidagigha bo‘lishi kerak: L>>R_yuk.
20

1.6. Aktiv-xig³im yuklamali to³g³rilagigh
Aktiv-sig‘im yuklamali to‘g‘irlagigh o‘zgarmas kughlanishni tekislovghi filtr C ni to‘g‘rilagighning ghiqishiga parallel ulangan holda xosil qilingan (14-rasm).




1#–rasm

¥xemaning ish holati impulsli holat bo‘lib, C ning zaryadlanishi va razryadlanishiga asoslangandir. Diodlar (D₁ va D₂) oghilishi ughun U₂₋₁ yoki U₂₋₂ kughlanishlar yarim davrlarining kelishi yetarli bo‘lmaydi.

Transformatorning ikkilamghi ghulg‘amidagi kughlanish U₂₋₁, U₂₋₂ sig‘im C dagi kughlanish, ya’ni D₁, D₂ diodlarning katodidagi potentsial yoki ghiqishdagi kughlanish U₀ dan katta bo‘lishi kerak. 0 — t₁ vaqt oralig‘ida U₂₋₁ > 0 bo‘lsa, U₂₋₂ < 0 sig‘imdagi kughlanish U₀>|U₂|. Bu vaqt oralig‘ida ikkala diod ham yopiq. t₁ vaqtga yaqinlashganda (15-rasm) U₂₋₁ kughlanish oshadi va

sig‘imdagi kughlanishga yaqinlashishga harakat qiladi.

Bu vaqt oralig‘ida D₁ diodga kelgan kughlanish U₂₋₁<U₀ dan kighkina bo‘lganligi ughun yopiq. D₂ diod esa U₂₋₂ teskari kughlanish bilan qo‘shilib, ko‘proq teskari kughlanish hosil qilgani ughun yopiq. Bu vaqtda yuklama R_yuk sig‘im C orqali sig‘imning


yuk
vaqt doimiyligi kattaligida, ya’ni ı=C·R zaryadlanadi.

t₁ vaqtda kughlanishlar U₂₋₁=U₀ bo‘ladi va D₁ oghiladi va sig‘imni yuklama bilan bog‘laydi. Natijada yuklamaga U₂₋₁ ulanadi.
21

t₁ — t₂ vaqt oralig‘ida C sig‘im U₂₋₁ orqali zaryadlanadi va U₀ biroz U₂₋₁ dan kighikroq bo‘ladi. ¥xemadagi kughlanish transformatorning biringhi, ikkinghi gho‘lg‘amidagi aktiv qarshiliklar potentsiali simlardagi va dioddagi kughlanishlar yig‘indisiga teng bo‘ladi.

15–rasm
22

¥ig‘imning zaryad toki, transformatorning ikkilamghi gho‘lg‘amidan o‘tayotgan tok, dioddagi o‘tayotgan toklar amplitudasi I_am impuls ko‘rinishda bo‘ladi.

Transformatsiya koeffitsiyenti n ni hisobga olinsa, transformatorning birlamghi gho‘lg‘amidagi tok i₁ ning shakli ham impuls ko‘rinishda bo‘ladi. ¥ig‘imning zaryadlanishi t₂ vaqtgagha davom etib, kughlanish U₂₋₁ ga teng bo‘ladi.

t₂ — t_S vaqt oralig‘ida D₁ va D₂ diod yopiq. Bu oraliqda

sig‘im yuklamaga razryadlanadi. U₀

kughlanish shakli ı=CR
yuk

eksponenti bo‘yigha bo‘ladi.

t_S vaqtda tranformator ikkinghi gho‘lg‘amidagi U₂₋₂ kughlanish U₀ ga teng bo‘ladi. Diod D₂ oghiladi va t_S — t₄ vaqt oralig‘ida kondensator impuls zaryad toki i_a2 sig‘imga oqadi. Tranformatorning biringhi gho‘lg‘amidagi i_a1 impuls toki U₁ kughlanish fazasi bilan mos keladi. ¥hu tariqa bu jarayon qaytariladi. U₀ ning shakli sof aktiv qarshilikli yuklamanikidan farqlanadi, ya’ni sig‘imning ishtiroki kughlanish shaklini yana

ham tekislaydi. Vaqt doimiyligi ı =CR
yuk

=(4 ÷ 8)/ƒ

ga teng

t

p
bo‘lganda kughlanishning pulsatsiya koeffitsiyenti K =0,02 ÷

0,04 oralig‘ida bo‘ladi.

Pulsatsiya koeffitsiyenti hisobda quyidagigha aniqlanadi:

K_P =

1 _;

2 · ƒ_t ·

Bu yerda ƒ_t — tarmoq kughlanishi ghastotasi;

ı — vaqt doimiyligi.

Yuklamadan oqayotgan tok i₀=U₀/R_yuk angha tekislangan shaklda bo‘ladi. Aktiv-induktiv yuklamali to‘g‘rilagighda U₀=0·9·U₂ bo‘lgan bo‘lsa, sig‘imli to‘g‘rilagigh salt ishlagan holda kughlanishning amplituda qiymati U_2m=1,41·U₂ bo‘ladi. Yuklamaning manbadan olayotgan energiyasi impuls tariqasida bo‘ladi, ya’ni sig‘im qisqa vaqt ighida energiyani manbadan olib yuklamaga beradi. Energiyaning impulslanib, yuklamaga o‘tishi diod orqali transformatorning biringhi, so‘ngra ikkinghi gho‘lg‘amida ham sodir bo‘ladi, ya’ni dioddan o‘tayotgan


0
tokning amplitudasi I_am = (S ÷ 8)·I . ¥ig‘imning sxemada borligi

teskari kughlanishni diodga ta’sirini oshiradi (maksimal teskari kughlanishning U_{b max} pasaytirmagan holda). Bu U_{b max} ning


2
kattaligi oldingi sxemadagidek 2 √2·U ga teng bo‘ladi.
2S

Bir negha o‘n vatli to‘g‘irlagighlarni loyihalashda sig‘imli to‘g‘rilagighlardan foydalanilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi, ghunki yuklamaning oshishi filtrning samaradorligini oshiradi.
1.Y. Bir fazali ko³prikximon to³g³rilagigh
To‘g‘rilagighning bir fazali ko‘priksimon sxemasi transformator va to‘rtta dioddan tashkil topgan (16-rasm).

i_O

16–rasm

Yuklamani aktiv qarshilikdan iborat deb qaraymiz va ishlash prinsipini o‘rganamiz. Chiqishdagi kughlanish U₀ xuddi to‘g‘irlagighning nol ghiqishli ikki yarim davrli sxemasidan ghiqadigan kughlanishga o‘xshab bir tomonli kughlanishdan iboratdir (1F-rasm).