Z
Y
Z +
jc Cpar
bu yerda: EV — qurilmaning qobig‘i bilan element orasidagi umumiy qarshilik.
Parazit xalaqitlar qurilmaning yonidan o‘tgan simlar ta’siri natijasida ham hosil bo‘lishi mumkin.
Bu xalaqitlarning oldini olish ughun parazit xalaqit hosil qiluvghi elementlar xalaqit hosil qiluvghi to‘sqinlik qiladigan qobiq ighiga o‘rnashtiriladi (ekran). Ekranning vazifasi elementlarning elektr, magnit maydonlar ta’sirini o‘zidan tashqariga o‘tkazmaydi. Bu ekran o‘zida elektr tokini tez o‘tkazuvghan bo‘lib, u qurilmaning asos qobig‘iga kavsharlangan bo‘ladi.
F8
Xalaqitlarni kamaytirishning yana bir yo‘li transformator va g‘altakning toroid shaklli o‘zaklaridan foydalanishdir hamda bog‘lovghi simlarni qisqartirish, yuqori kughlanishli simlarni past kughlanishli simlardan alohida qilib ajratish va mumkin qadar filtrlarni ko‘p ishlatish lozim. ¥urunkali xalaqitlar hosil qiladigan elektromexanik qurilmalarni (kollektor mashinalar, relelar va boshqalar) xalaqitlar hosil qiladigan ish jarayonlarida maxsus ughqunni yo‘qotuvghi zanjirlar orqali xalaqit minimumga keltiriladi.
4.4. Ko³prikximon ulangan to³g³rilagighni loyihalaxh
5F-rasmda ko‘rsatilgan ko‘priksimon ulangan to‘g‘rilagighni analitik hisoblaymiz.
Berilgan: ghiqishdagi nomnal kughlanish Uno=SSV;
5F–rasm
ghiqishdagi tok I0=500 mA; kirishdagi kughlanish U1=12F V; tarmoq ghastotasi ƒT=50 Hz;
ghiqishdagi pulsatsiya koeffitsiyenti KP.ghiq=0,1%.
Diodning turini tanlaxh. Diodning turini tanlash ughun teskari kughlanish aniqlanadi:
Utesk.=1,5·U0=1,5·40=60 V.
U0 quyidagigha aniqlanadi:
U0=1,2·Uno=1,2·33=40 V.
Tokning o‘rtagha qiymati:
Io‘r.=0,5·I0=0,5·500=250 mA.
F9
¶Fb turdagi diod shartdagi qiymatlarni qoniqtiradi. Uning parametrlari quyidagigha:
Utesk.=100 V; Io‘r.=S00 mA; Ri=2 fi (diodning ighki qarshiligi)
Tranxformatorni hixoblaxh. Transformatorning qarshiligi
Transformatorning ikkilamghi ghulg‘amidagi kughlanish:
U = 0,75 ·U
+ I0 (2R1 + Rtr ) = 0,75 · 40 + 500(2 · 2 + 6) = 39 V .
I = 1 ,41· I
+ 16 ,6 · U 0
= 1,41· 500 + 16,6 · 40 = 770 mA,
1
I = 1,2 ·U 2 · I 2
U1
= 1,2 · 39 · 770 = 284 mA .
127
Transformatorning gabarit quvvati quyidagigha aniqlanadi:
P = 1,7 · U 2 · I2
g 1000
= 1,7 · 39 · 770 = 51 · (B · A)W· A.
1000
Transformator ghulg‘amlari egallaydigan hajm transformator o‘zagi yuzasini ⓟe transformator o‘zagi egallaydigan sath ko‘paytmasi ⓟ0 ga tengdir. Transformator o‘zagiga o‘raladigan simlarning turi Pg bilan quyidagi bog‘lanishda bo‘ladi:
QC· Q0=1,6· Pg Hhu markali sim; QC· Q0=2,0· Pg0 HhHO markali sim; QC· Q0=2,4· Pg HH¶ markali sim.
Bu misol ughun Hhu markali sim tanlaymiz. Bunda quyidagini olamiz:
C 0 g
Q · Q =1,6· P =1,6· 51=82 sm 4.
80
1-jadvaldan transformator ughun QC· Q0 ning kattaligiga mos keladigan H-shakli plastinadan H-25 turli tanlaymiz.
Plastina- ning turi
|
O‘lghamlari
|
|
O‘rta o‘zakning kengligi a, sm
|
ghulg‘amlar egallaydi- gan oghiq sath
b, sm
|
Oghiq sathning balandligi h, sm
|
Oghiq yuzaning sathi
Ⓐ=b· h
|
Chegarasi
Ⓐ · Ⓐ , sm4
C 0
|
H-10
|
1
|
0,5
|
1,5
|
0,F5
|
0,F5 — 1,5
|
H-10
|
1
|
0,65
|
1,8
|
1,1F
|
1,1F — 2,S4
|
H-10
|
1
|
1,2
|
S,6
|
4,S2
|
4,S2 — 8,64
|
H-12
|
1,2
|
0,6
|
1,8
|
1,08
|
1,56 — S,12
|
YH-12
|
1,2
|
0,8
|
2,2
|
1,F6
|
2,5S — 5,06
|
H-12
|
1,2
|
1,6
|
4,8
|
F,68
|
11,1 — 22,2
|
H-14
|
1,4
|
0,F
|
2,1
|
1,4F
|
2,88 — 5,F6
|
H-14
|
1,4
|
0,9
|
2,5
|
2,25
|
4,41 — 8,82
|
H-15
|
1,5
|
1,S5
|
2,F
|
S,65
|
8,21 — 16,4
|
H-16
|
1,6
|
0,8
|
2,4
|
1,92
|
4,91 — 9,82
|
YH-16
|
1,6
|
1
|
2,8
|
2,8
|
F,1F — 14,S
|
H-18
|
1,8
|
0,9
|
2,F
|
2,4S
|
F,8F — 15,F
|
H-19
|
1,9
|
1,2
|
S,S5
|
4,02
|
14,5 — 29
|
H-20
|
2
|
1
|
S
|
S
|
12 — 24
|
H-20
|
2
|
1,F
|
4,F
|
F,99
|
S2 — 64
|
YH-22
|
2,2
|
1,4
|
S,9
|
5,46
|
26,4 — 52,8
|
H-25
|
2,5
|
2,5
|
6
|
15
|
93,7 − 180,7
|
H-25
|
2,5
|
3,15
|
5,8
|
18,3
|
114 − 228
|
H-28
|
2,8
|
1,4
|
4,2
|
5,88
|
46,5 − 93
|
YH-30
|
3
|
1,9
|
5,3
|
10,1
|
91 − 182
|
H-32
|
3,2
|
3,6
|
7,2
|
25,9
|
265 − 530
|
YH-35
|
3,5
|
2,2
|
6,15
|
13,5
|
165 − 330
|
YH-35
|
4
|
2,6
|
7,2
|
18,7
|
300 − 600
|
81
0
Bunda Q =15 sm2, o‘rta o‘zakning kengligi a=2,5 sm, oghiq sathning balandligi h=6 sm va oghiq sathning yuzasi b=2,5 sm.
Bundan quyidagini olamiz:
Transformator temir o‘zagining egallagan hajmi:
C
Q = QC · Q0
Q0
= 82 = 5,5sm2 .
15
Plastinalar birlashmasining kengligi:
C = QC
a
= 5,5 = 2,75 sm.
2 ,5
C = 2,75 = 1,1,
bu kattalikning 1—2 orasida bo‘lishi shart,
a 2,5
aks holda boshqa plastina tanlanadi.
Transformatorning biringhi va ikkinghi ghulg‘amlarining soni — V va diametr — d aniqlanadi:
1
W = 48·U1 = 48·127 = 1100 o‘ram ,
QC 5 ,5
W = 54·U2 = 54· 39 = 380o‘ram,
2
d1 = 0,02
d2 = 0,02
QC
= 0,02
= 0,02
5,5
= 0,34 mm (0,35 mm),
= 0,56 mm(0,56 mm).
S. Filtrni hixoblaxh. Tiltrning kirishidagi sig‘im kattaligi:
0
C = 30 I 0
U 0
= 30 · 500
40
= 380 F
Tiltrning kirishidagi to‘g‘rilangan kughlanishning pulsatsiya koeffitsiyenti:
kpkir
= 300 · 500 = 9,5%.
40 · 400
Tiltrning tekislash koeffitsiyenti:
q = Kp kir
Kp kir
= 9,5 = 95.
0 ,1
Bu misolda q > 25 va I0 > 20 mA bo‘lganligi ughun ikki bo‘limli LC filtr ishlatamiz. Tiltr bitta bo‘limining tekislash koeffitsiyenti:
Q3 orqali Lƒ Cƒ ko‘paytmani topamiz:
Lƒ C ƒ
= 2,5(q3 + 1) = 2,5(9,5 + 1) = 26,5 A F.
Cƒ sig‘imni shunday tanlaymizki, filtrdagi induktivlik 5÷10 K dan oshmasligi kerak. ¥huning ughun Cƒ=30 µT, bunda
ƒ
L = Lƒ C ƒ
C ƒ
= 26,5 = 1,1g.
25
Induktivlik g‘altagidagi o‘zakka o‘ralgan ghulg‘amlar orasidagi bo‘shliqni l=1mm desak, o‘zakning ko‘ndalang kesimidagi sath Q¥, ghulg‘amning o‘ramlar soni V, simning diametri d topiladi:
0
Lƒ I 2 QF = 2 ·104 · l
= 1,1· 5002
2 ·104 ·1
= 14 sm2;
4 ·105 l
W =
I0
= 4 ·105 ·1 500
= 800 o‘ram;
d = 0,02
= 0,02
= 0,45mm(0,45mm).
Chulg‘amning ko‘ndalang kesimi:
Wd2
Q =
100
= 800· 0,45 2
100
= 2 sm 2.
w
c
Q · Q =14·2=28 sm4 ko‘paytmasi orqali 1-jadvaldan H19
0
turdagi plastinani tanlaymiz. Oghiq yuzaning sathi Q =4,02sm2.
Tanlangan plastina ughun a=1,9, b=1,2 sm.
8S
Yuklamadagi to‘g‘rilangan kughlanishni tekshirish ughun ghulg‘amning o‘rtagha uzunligi lV, ghulg‘am qarshiligi RV.
lW = n (a + b) = 3,14(1,9 + 1,2) = 9,7 sm ,
R = 2 ·W · lW
W 10 4 d 2
= 2 · 800 · 9,7 = 6,50fi.
10 4 · 0,52
Ikkita bo‘limli filtrdagi kughlanishning pasayishi:
Uƒ = 2· RW· l0=2· 6,5· 0,5 = 6,5V.
Yuklamadagi kughlanish esa:
UNO = U0— Uƒ = 40 — 6,5 = SS,5 V.
84
Adabiyotlar
O. B. Aueegeeb, B. E. Imtaeb, A. Æ. Hmxmh. «hueetpotex- hmuegeme ygtpongtba». HoД. o6yen peДaeymen hpoø. A. ¢. Hm- xmha. M., «hhepromsДat», 1981r. − SS5 gtp.
B. I. bmtdeob, B. W. He$ pob «hueetpohpoo6pasobateua- h,e ygtpongtba paДmosueetpohh,x gpeДgtb». MetoДmuegeme yea- sahme. M., 1996 r. Mogeobgemn rogyДapgtbehh,n mhgtmtyt pa- Дmotexhmea, sueetpohmea m abtomatmea.
S. Œ. C. ha6popmh. «Hpom,muehhae sueetpohmea». M., «B,g- mae meoua», 1982 r. − 495 gtp.
A. W. Wbahob — ⎝#rahob. «hueetpotexhmuegeme ygtpongtba paДmogmgtem». M., «B,gmae meoua», 1984 r. − 280 gtp.
B. W. He$ pob, B. I. bmtdeob. «Hpeo6pasobateuahae tex- hmea b paДmosueetpohmee». M., 1998 r. Mogeobgemn rogyДap- gtbehh,n mhgtmtyt paДmotexhmea, sueetpohmea m abtomatmea.
u. H. bouepob, C. I. +epe6paeob, W. Ø.Ioueghmeob. Pag- uet sueetpohh,x ygtpongtb ha tpahsmgtopax. M., «hheprme». 19F8 r.−206 gtp.
F. Rusgha − o‘zbekgha politexnika lug‘ati (elektrotexnika va energetika), texnika f.dok., prof. A. ¥. Karimov tahriri ostida. T., 1990-yil. ToshDTU.
B. I. bmtdeob. «Ngtouhmem btopmuhoro sueetpohmtahme pa- Дmosueetpohhon ahhapatyp,». M., 198F r. Mogeobgemn rogyДap- gtbehh,n mhgtmtyt paДmotexhmea, sueetpohmea m abtomatmea.
«Nhterpauah,e mmepogxem, sapy6emhon 6,tobon bmДeo- ahhapatyp,». Chpabouhoe hogo6me. uaha Bmetopme. Cahet-He- tep6ypr. 1995r.−269 gtp.
repmah Hpan6ep. S00 gxem mgtouhmeob hmtahme. Cepme: B homoy paДmoud6mteue. I¥BN: 5-9SF00-16-1. 2000 r. − 200g.
C. M. Æheobgemn. Nmhyuagh,e mgtouhmem hmtahme teue- bmsopob, 2-e msДahme «Hayea m texhmea» Cepme: «Teuemagtep» I¥BN: 5-94S8F-166-F. 2005r. − S52g.
B. Hepmmh. «Paguet b,hpemmteuae mgtouhmea hmtahme»
«PaДmo» myp. 10, 2004 r.
85
MYH¶APW+A
¥o‘zboshi S
Kirish 5
I bob. Elektr manba turlari
Tanning tarkibi, mazmuni va elektr manbaning
tuzilish prinsipi 6
O‘zgarmas kughlanish manbalari. To‘g‘rilagighning
turlari va tasnifi 9
1.S. Bitta yarim davrli to‘g‘rilagigh 1S
Nol ghiqishli ikki yarim davrli bir
fazali to‘g‘rilagigh 16
To‘g‘rilagighning aktiv-induktiv yuklamaga ishlashi 18
Aktiv-sig‘im yuklamali to‘g‘rilagigh 21
1.F. Bir fazali ko‘priksimon to‘g‘rilagigh 24
Kughlanishini oshiruvghi to‘g‘rilagighlar 2F
¥illiqlovghi filtrlar S1
Kughlanishni siljituvghi qurilmalar va
boshqaruvghi to‘g‘rilagighlar S8
II bob. O³zgaruvghan va o³zgarmax tok o³zgartirgighlari
O‘zgarmas tokni o‘zgaruvghan tokka
aylantiruvghi qurilma (invertor) 49
Chastota o‘zgartirgighlar 55
2.S. O‘zgarmas tok o‘zgartirgighlari (konvertorlar) 5F
III bob. Kughlanixh xtabilizatorlari
Parametrli o‘zgarmas kughlanish stibilizatorlari 61
Kompensatsion stabilizatorlar 64
S.S. Impulsli manbalar 66
IV bob. Elektr manbalarni loyihalaxh va muhofazalaxhga doir maxalalar
Þadiosistemalardagi elektr manbaning
struktura sxemasi FS
86
Elektr manba qurilmalarini ixghamlashtirishdagi
asosiy yo‘nalishlar F5
4.S. Elektr manbani ortiqgha yuklamadan va qisqa
tutashuvdan muhofazalash F6
4.4. Ko‘priksimon ulangan to‘g‘rilagighni loyihalash F9
Adabiyotlar 85
8F
0‘quu adabiyoti
SHAVKAT AHMADJONOVICH MAVLONOV
MAISHIY XIXMAT MASHINALARI
VA JIHOXLARINI ELEKTR ENERGIYA BILAN TA³MINLOVCHI IKKILAMCHI ELEKTR ENRGIYA MANBALARI
Kasb–hunar Sollejlari ughun o‘quu qo‘llanma
Toshkent — «Yangi nashr» — 200F
Muharrir N. Koipov Texnik muharrir T. ¥mirnova
Musahhih T. Komilova Kompyutyerda sahifalovghi ¥h. Hasanov
Orginal maketdan bosishga ruhsat etildi 0S.09.200Fy. Bighimi 60×901/ .
16
Kegli 11,5. ¥ghoolBook garniturasi. ¥hartli bosma tabog‘i 5,5. Nashr tabog‘i 5,8. 2450 nusxada bosildi. Buyurtma ¹2S5.
Bahosi shartnoma asosida.
«Yangi nashr» MChJ nashriyoti, Toshkent, Jar-ariq 15/108.
«Polipaper» MChJ ⒶK bosmaxonasida bosildi.
88
Toshkent, J. Obidova ko‘ghasi, 160-uy.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |