ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
rindən irəli gəlir;
- müəyyən edilmiş vergi rejimindən qazanc götürən şəxslərin
(investorların aktivlərinin yerləşdirilməsi və ölçüləri, investor -
ların özləri haqqında məlumatlar və s.) bank və kommersiya
sirlərinin yayılmaması üçün sərt qanunvericiliyin olması. Ofşor
şirkətə sahiblik anonim əsaslarla, məxfiliyin yüksək təminatı
əsasında həyata keçirilə bilər.  İşin anonimliyi və qeydiyyata
sadələşdirilmiş tələblər ofşor biznesini maliyyə nəzarəti və uçot
üçün qapalı edir;
-  vergi  sığınacağında  aktivlərin  kreditorlar  tərəfindən
müsadirəsini istisna edən qanuni müdafiəsi. Bu, pulları kredi-
torlardan xilas etmək üçün həmin ölkələrdən istifadə etməyə
imkan verir;
- dövlət valyuta nəzarətinin və tənzimlənməsinin olmaması.
Maliyyə hesabatlılığına olan tələblər minimuma endirilmişdir.
Auditor  yoxlamaları  nadir  halları  çıxmaqla,  demək  olar  ki,
ümumiyyətlə nəzərdə tutulmur;
- özünü “ana” ölkədə ödənilməli vergilərdən azad etmək üçün
istifadə etmək mümkün olan ərazi kimi geniş reklam etmək;
- yaxşı inkişaf etmiş infrastrukturun – müasir rabitə vasitələri,
şaxələnmiş məsləhət büroları şəbəkəsinin, vəkil firmaları və s.
olması. Bu müəssisələrin personalları bir çox “ana” ölkələrdə
həmin dərəcədə olan işçilərindən adətən daha yüksək ixtisaslı
olur.
Ekspertlərin  əksəriyyəti  vergi  sığınacaqlarının  adıçəkilən
əlamətlərindən  ən  mühümü  kimi  vergi  ödəyiciləri  haqqında
beynəlxalq informasiya mübadiləsinin olmamasını hesab edirlər.
İqtisadiyyatın  qloballaşması  vergilərin  tərk  etdiyi  "ana"
ölkələrin  hökumətlərində  təbii  həyəcan  doğurur.  Son  illərin
məlumatlarına görə inkişaf etmiş ölkələrin Karib dənizi və Sakit
Okean  adalarının  vergi  sığınacaqları  iqtisadiyyatına  birbaşa
investisiyaları    yüksələn  templə  atrmaqdadır.  Ofşor  zonalara
yönəldilən investisiyaların artım sürəti xarici kapital qoyuluş -
larının orta artım sürətini xeyli üstələyir [11].
Maliyyə fəaliyyətinin ofşor mərkəzlərinin əməliyyatlarının
inkişafını üç Britaniya adası – Hernsi, Cersi və Men adalarının
timsalında təsvir etmək olar.  Son illərin məlumatlarına görə, on-

---

lardan hər birində 70 bank və 8 minə qədər ofşor şirkəti  qeydiy -
yatdan  keçmiş,  üç  adada  yerləşdirilmiş  bank  depozitlərinin
məbləği isə 150 mlrd. sterlinqi ötmüşdür [11]. 
Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr, ilk növbədə, Almaniya
və Fransa yaranmış vəziyyəti daha çox ədalətsiz (unfair) və ya
zərərli (harmful) vergi rəqabəti adlandırırlar.
Vergi sığınacaqlarını tənqid edənlər xüsusilə qeyd edirlər ki,
zərərli vergi rəqabəti bazar qüvvələrinin azad rəqabətinə süni
təsir  edir.  Kapitalın  yerləşdirilməsi  qərarları    real  iqtisadi
məqsədyönlüklə deyil, vergi şərtlərinə görə qəbul edilir, bu da
maliyyə  və  kapital  axınlarının  tənzimlənməsi  mexanizminin
pozulmasına səbəb olur.
Vergi sığınacaqlarının fəaliyyətinin digər aydın və obyektiv
mənfi  aspekti  onlardan  hüquqazidd  əməliyyatların  həyata
keçirilməsi  üçün  istifadə  edilməsi  ilə  əlaqədardır.  Vicdansız
biznes adamları, bəzən də cinayətkar elementlər leqal olaraq
bankirlər, brokerlər və məsləhətçilər qarşısında guya ki, özünün
vergitutma  bazalarını  minimumlaşdırmağa  cəhd  göstərməklə
pərdələnərək, ofşor  mərkəzlərində qeyri-leqal gəlirlərin yuyul -
ması üzrə qeyri-qanuni maliyyə əməliyyatları aparırlar.
İqtisadiyyatın qloballaşmasının göstərilən neqativ anlarına
təbii  cavab  daha  mobil  mallardan,  kapitallardan  və  istehsal
amillərindən (müvafiq vergilərin dərəcələrinin yaxınlaşması kimi
başa  düşülən)  vergitutmanın  beynəlxalq  harmonizasiyası  ola
bilərdi.  Ekspertlər  qeyd  edirlər  ki,  buna  tələbat  daha  israrlı
olacaqdır.  Lakin  harmonizasiya  prosesi  (vergi  sistemlərinin
unifikasiyasından hələ danışmırıq) ağrılı və olduqca davamlı ola
bilər.  Bunu Aİ ölkələrinin təcrübəsi əyani surətdə göstərir.
Xüsusi tədqiqatlar göstərir ki, son illər ayrı-ayrı şəxslərin, hər
şeydən əvvəl, yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin, peşəkarların –
alimlərin, idmançıların, estrada ulduzlarının mobilliyi də xeyli
yüksəlmişdir. Daha çox insan xarici ölkələrdə işləyir, məsləhət
xidmətləri  göstərir.  Vergitutma  nöqteyi-nəzərdən  bu,  bir  sıra
problemlər  doğurur.  Onlardan  biri  –  ikili  vətəndaşlıqdır.  Elə
ölkələr  mövcuddur  ki,  həmin  ölkədə  bir  ildə  6  aydan  az
müddətdə yaşayan xarici vətəndaşlardan vergi tutmur. Beləliklə,
əgər fiziki şəxs bir ölkədə 4 ay qalıb, sonra 4 ay başqa ölkədə və
220