ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

rasiyalara bütün mümkün güzəştləri təqdim etmək təklif edilir.
Təklif nəzəriyyəsinin müəlliflərinin fikrincə vergi yükünün aşağı
salınması iqtisadi inkişafa gətirir [67]. 
A.Laffer  hesablamışdır  ki,  təsərrüfat  subyektləri  vergi
dərəcəsinin müəyyən səviyyəyə qədər artması zamanı öz fəallıq -
larını aşağı salmadan vergiləri ödəyəcəklər. 
Vergi dərəcələrinin optimal səviyyədən yuxarı artması vergi
gəlirinin proporsional azalmasını doğurur. A.Laffer qeyd edirdi
ki, vergi dərəcəsi artdıqca  iqtisadi stimullar azalır. Bu halda ya
kapital  ölkədən  çıxarılır,  ya  da  vergidən  yayınma  vasitəsilə
iqtisadiyyatın qeyri-leqal sektoru artır [41]. Mətbuatda da, elmi
ədəbiyyatda da A.Lafferin “təklif nəzəriyyəsi”ni çox vaxt vergi
inqilabı adlandırırdılar.
Vergitutmanın ədalət prinsipi. Ədalət prinsipi özünün mahiy -
yəti və məzmunu barədə kəskin mübahisələrə baxmayaraq, artıq
iki yüz ilə yaxındır ki, hər hansı sivil vergitutma sisteminin əsas
oriyentiridir. Ədalətli vergi ideyası bir sıra ölkələrdə qanunla,
əksər hallarda konstitusiyada təsbit edilməklə möhkəm lən diril -
mişdir.  Məsələn,  Lixtenşteyn  Konstitusiyasına  görə,  dövlət
yaşayış minimumunu vergitutmadan azad etməklə, daha böyük
gəlirlərə və əmlaka daha yüksək dərəcələr qoymaqla ədalətli
vergitutmanı təmin etməlidir. Bəzi hallarda ədalətlilik kateqori -
yası  bilavasitə  vergi  qanunlarının  adlarında  təsbit  edilmişdir.
Məsələn, 1982-ci ildə ABŞ-da Ronald Reyqanın maliyyə islahat -
ları  məhz  ədalətli  vergitutma  və  fiskal  məsuliyyət  haqqında
 qanundan başlamışdır. 
Vergi hüququ hüquqi dövlət ideyası ilə sıx bağlıdır. Vergi
hüququ anlayışı və onun məzmunu iki əsas ideyadan: şəxsiyyətin
toxunulmazlığı və şəxsi mülkiyyətin toxunulmazlığı ideyaların -
dan  ayrı  dərk  edilmir.  Məsələn, Adam  Smit  hesab  edirdi  ki,
müxtəlif gəlirləri olan insanların büdcəyə öz gəlirlərinə müvafiq
olaraq vergi ödəməsi (proporsional vergitutma) ədalət prinsipinə
uyğundur.
Hazırda  ədalət  prinsipi  dəyişən  iqtisadi,  siyasi  və  sosial
şərtlərin təsiri ilə xeyli transformasiya olunmuşdur. O, iki aspekt
almışdır: “maili xətt üzrə ədalət” və “şaquli xətt üzrə ədalət”.
Bərabərlik prinsipinə görə, eyni faktlar eyni qiymət almalıdır.
Ona görə də, eyni vəziyyətdə olan və eyni vergi tutulan gəlirə
35