ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

hər bir vətəndaşın özünü müdafiə etməsi üçün çəkməli olduğu
xərc haqq dövlətə ödənilən verginin məbləği ilə müqayisədə çox
yüksək olar. 
Bu münasibətlə S. de Voban (1633-1707) yazır: “Tamamilə
aydındır və hamı tərəfindən qəbul edilmişdir ki, dövlətin bütün
təbəələri onun müdafiəsinə ehtiyaclıdır, belə ki, bunsuz onlar
fəaliyyət göstərə bilməz, və o da önəmlidir ki, ölkənin rəhbəri,
başçısı və idarə edəni təbəələrdən lazım olan zəruri vəsaiti ala
bilmirsə, bu müdafiəni onlar üçün təmin edə bilmir” [48].
Nəzəriyyə müəllifləri müdafiə anlayışı altında təkcə xarici
düşmənlərdən müdafiəni nəzərdə tutmur, həm də daxili asayişin
qorunması üzrə dövlətin xidmətlərini - məhkəmənin, polisin və
digər dövlət orqanlarının saxlanmasını başa düşürdülər. Başqa
sözlə, vergi vətəndaşın dövlətdən aldığı bütün faydalar kom-
pleksi üçün ödədiyi haqq kimi çıxış edirdi. Bununla əlaqədar
olaraq,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  nəzəriyyənin  müddəaları
 sonradan unudulmadı və bir çox vergi sistemlərində ədalət pri nsi -
 pi   nin reallaşması  üçün  istifadə  olunan  müasir  prinsiplərin
işlənməsində istifadə olundu.      
3)  atomistik  nəzəriyyələrin  davamı  kimi  həzz  və  rahatlıq
nəzəriyyələrini nəzərdən keçirmək olar. Bu nəzəriyyə İsveçrə
 tarix çisi  və  iqtisadçısı  J.Simond  de  Sismondi  (1773-1842)
tərəfindən “Siyasi iqtisadın yeni başlanğıcları” və ya “Sərvət və
onun  əhaliyə  münasibəti”  adlı  əsərlərdə  (1819-cu  ildə  nəşr
edilmişdir)  ifadə  edilmişdir.  Bu  nəzəriyyəyə  görə,  vergi
vətəndaşın cəmiyyətdən aldığı həzz və rahatlıq üçün ödədiyi
qiymətdir. Vətəndaş vergilərin köməyilə ictimai asayiş, ədalət,
şəxsiyyətin və mülkiyyətin qorunması ilə rahatlıq əldə edir. 
4)  Sığorta  nəzəriyyəsi.  Bu  nəzəriyyə  ingilis  tarixçisi  və
iqtisadçısı U.Pettinin (1623-1687) “Vergilər haqqında traktat”
adlı əsərində ifadə edilmiş, sonra isə ingilis iqtisadçısı D.R.Mak-
Kullox  (1789-1864)  tərəfindən  inkişaf  etdirilmişdir.  Bu
nəzəriyyəyə görə, vergilər vergi ödəyicisinin dövlətə hər hansı
risk  halı  üçün  ödədiyi  sığorta  ödəməsidir.  Bu  zaman  həqiqi
sığortadan fərqli olaraq, vergilər sığorta halı baş verdikdə əvəz
məbləği  almaq  üçün  deyil,  hökumətin  ictimai  asayişi  təmin
etməsi və mülkiyyətin müdafiəsinin təmin edilməsinə çəkilən
xərclərin maliyyələşdirilməsi üçündür [48]. 
32