ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

pullar) yığımı, ona nail olunma yolu isə xarici ticarətin - ixracın
artırılmasıdır. Merkantilizmin əsas başlanğıcı daxili istehsalda
məhsuldarlığın artırlması üçün yerli istehsalın xarici rəqiblərdən
müdafiəsinə  yönəldilmiş  proteksionizmlə  bağlıdır.  Bu
prinsiplərin  həyata  keçirilməsi  üçün  merkantilizm  aşağıdakı
alətləri təklif edir:
-  idxal  olunan  mallar  üçün  sərt  proteksionist  siyasət  və
ölkədən ixrac edilən mallar üçün minimal gömrük rüsumları; 
-  vergi  güzəştləri  və  dotasiyalar  vasitəsilə  yerli  ticarət
şirkətlərinə və sahibkarlara imtiyazların verilməsi; 
- müstəmləkələrə hazır mal ixracı və oradan xammal idxalı
uçun bazarları artırmağa imkan verən müstəmləkə siyasəti; 
- əhalinin yoxsul təbəqəsinin müdafiəsi üçün əmək haqqının
və ərzaq mallarının qiymətlərinin tənzimlənməsi. 
XVI  əsrin  ikinci  yarısında  merkantilizmin  nümayəndələri
qəbul edirdilər ki, xarici ticarətin uğurlu inkişafı birbaşa ölkə
daxilində təsərrüfatın durumundan asılıdır. 
Bununla əlaqədar iqtisadi siyasətdə əsas diqqət dövlətin yerli
istehsalçılara  və  tacirlərə  hər  cür  dəstəyinə  yönəldilir.  Bu
prosesdə indiki dəyərlər prizmasından qəribə görünən hadisələr
də baş verirdi. Məsələn, XVI əsrin sonunda İngiltərədə qüvvədə
olan bir qaydaya görə, ət yeməkləri həftədə iki dəfə qadağan
edilirdi – bu, milli balıqçılığın müdafiəsinə xidmət edən “siyasi
orucluq”  idi.  Bir  əsr  sonra,  ingilis  mahud  sənayesinə  dəstək
olaraq, vəfat edənləri yalnız yun geyimdə dəfn etmək haqqında
qərar qəbul edilmişdi [29]. 
2) Vergilərin atomistik nəzəriyyəsi və ya “ictimai (kütləvi)
müqavilə”  nəzəriyyəsi  XVII-XVIII  əsrlərdə  maariflənmə
dövründə formalaşmışdır. Onun baniləri fransız mütəfəkkirləri
S. de Voban (1633-1707) və Ş.Monteskye (1689-1755) olmuşdur.
Onlar  verginin  müqavilə  xarakterində  israrlı  idilər.  Bu
müqaviləyə  görə,  vergi  vətəndaşların  xüsusi  və  ya  kütləvi
müqavilə əsasında dövlətə ödəyəcəkləri haqqdır. Məcburi xarak-
ter daşıyan bu müqavilə vətəndaşların azad iradə ifadə etmək aktı
deyildi.  Yəni,  vergilərin  ödənilməsi  və  bunun  müqabilində
dövlətin xidmətlərindən istifadə etmək mütləq aktdır. Bundan
başqa, bu mübadilə hər iki tərəf üçün faydalıdır. 
Qeyd olunan fayda xərclərə qənaətlə müəyyən edilir. Belə ki,
31