Ekzogen jarayonlar shamolning geologik ishi

6- rasm. Qumtoshda hosil bo‘lgan teshik.
Korraziya nuqtali, tirnovchi va burg‘ilovchi bo‘lishi mumkin. Korraziya tufayli tog‘ jinslarida chuqurchalar, pastqamliklar, jo‘yaklar, tirnash izlari vujudga keladi. Ularning shakli va o‘lchami birinchi navbatda tog‘ jinslarining tarkibi va yotish sharoitlariga bog‘liq. Shamol oqimining pastki qavatida qum ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun ham birjinsli substratning pastki qismida chetlari silliqlangan eng yirik kavaklar vujudga keladi. Turli mustahkamlikka ega bo‘lgan qatlamli yotqiziqlarda yumshoqroq qatlamlar faol emiriladi, ularning o‘rnida jo‘yakchalar hosil bo‘ladi, qattiq qatlamlarda esa chetlari silliqlangan va dumaloqlangan karnizlar vujudga keladi.

7- rasm. Neogen yotqiziqlarida hosil bo‘lgan karnizlar.

Tarkibi doimiy bo‘lmagan jinslar yuzasida, masalan notekis ohakli qumtoshlarda yumshoqrok joylari tarashlanib, emirilgan material uchirib ketiladi va eol qozonlari hosil bo‘ladi.
Shunday qilib, deflyasiya va korraziya hodisalari birlashib, tabiatda toshlardan har xil g‘aroyib shakllar yasashadi, kichik g‘orchalar, teshiktoshlar, ustunlar, odamsimon hayvonlarni eslatuvchi, ko‘ziqoringa o‘xshash shakllar vujudga keladi (117-rasm).
Akademik V.A.Obruchev Jung‘oriyada Ertaklardagidek turli relьef shakllarida iborat «Eol shahri» borligini yozib qoldirgan. Shamollar qumlarni bir tomonga doimo uchirib ketishi oqibatida kattiq tog‘ jinslarida kichik ariqchalarni vujudga keltirishi ham mumkin.
Shamolning cho‘kindi materiallarni tashishi juda katta ahamiyatga ega. Shamol yer yuzasidan yumshoq mayda bo‘lakli materiallarni ko‘tarib, butun yer shari bo‘yicha katta masofalarga tashiydi va shuning uchun ham uni sayyorar jarayon deyish mumkin. U asosan pelitli (gilli), alevritli (changsimon) va psammitli (qum) o‘lchamdagi mayda zarralarni ko‘chiradi. Ko‘chirish uzoqligi jins bo‘laklarining kattaligi va shakliga, solishtirma og‘irligiga va shamolning kuchiga bog‘liq. Tezligi 7 m/s ga etgan shamol 90% qum zarralarini 5-10 sm balandlikda tashiydi, kuchliroq shamol esa, (15 - 20 m/s) zarralarni bir necha metr balandlikda uchirib ketadi. Kuchli to‘zon esa, qum zarrachalarini bir necha o‘n metr balandlikda uchirib, diametri 3 - 5 sm bo‘lgan shag‘allarni yumalatib olib ketadi. Tog‘ jinslarining yirik bo‘laklari-harsanglar quyun tur­ganda bir necha metrga surilishi mumkin.