Экзоген жараёнлар ҳақида тушунча. Нураш Умумий маълумотлар

1 12- расм. Туфоген жинсларнинг кимёвий нураши.

Органик бирикмалар органик кислоталардан, гумус моддалари ва керогендан иборат бўлади.

Кимёвий нураш таъсирида нураш қобиғи ривожланади (5-расм). Унинг қалинлиги бир неча см дан 100 м гача боради. Тропик ва субтропикларда нураш қобиғи анча қалин бўлади (Жанубий Америка, Африка, Австралия, Осиё).
Биологик нураш табиатда кўпинча кимёвий нураш билан бирга содир бўлади. Ноорганик моддаларнинг органик моддаларга айланишида ва унга тескари жараёнларда атом миграцияси бош сабабчи ҳисобланади. Қурукликни бундан 100 млн. йил аввал дастлаб ўсимликлар, сўнгра ҳайвонлар забт этган. Организмлар атмосферанинг 6 км тепалигида, гидросферанинг энг чуқур (11022 м) қисмида ҳам учрайди. Биринчи навбатда организмларнинг фаолияти нураш жараёнини кучайтиради. Тоғ жинсларининг парчаланишида бакте­риялар, чувалчанглар, кемирувчилар, ўсимликлар муҳим аҳамитга эга бўлиб, элювий, делювий ва тупроқ қатламининг ҳосил бўлишида фаол қатнашади. Қоятошли ёнбағирларда ўсадиган дарахт ўсимликлар синиқ жинсларнинг вужудга келишида етакчи ўринни эгаллайди. Ўсимлик ва ҳайвонот олами қолдиқлари ҳам чириб, кимёвий нурашни тезлаштиради.
Демак нураш тоғ жинсларининг мустаҳкамлигини заифлаштиради, парчалайди, тупроқ қатламини, нураш пўстлоғини, зирҳли сиртларни, ғаройиб рельеф шаклларини, сочилма фойдали қазилмаларни ҳосил қилишда иштирок этади.