Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

Psixrofitlar va kriofitlar.
A. P. Shennikov 
psixrofitlarga
shimoliy kenglik va baland tog‘li zonalarning 
sernam
va 
soviq
iqlim 
sharoitiga moslashgan turlarni, 
kriofitlarga
esa baland tog‘larning 
quruq
va 
sovuq,
iqlim sharoitiga moslashgan turlarni kiritadi. Lekin 
bu gruppalar orasida keskin chegara yo‘q. Bu gruppaga mansub 
turlarning kseromorf strukturasi ko‘pincha sovuq tuproqlarning 
«fiziologik quruqligi» bilan izohlanadi. Lekin bu xilda izohlash 
faktlar bilan tasdiqlanmagan. Ammo sovuq joylarda (sernam 
sharoitdagi tundra va baland tog‘li quruq iqlimda) o‘sadigan turlarda 
haqiqatdan ham kseromorf struktura aniq namoyon bo‘ladi. 
Baland tog‘li sharoitda psixrofitlar ancha nam, lekin sovuq 
(masalan, 
Kavkaz) 
mintaqalari 
bilan, 
kriofitlar 
esa 
baland 
tog‘larning juda quruq va ancha sovuq (masalan, Pomir, Tyanshan va 
O‘rta Osiyodagi boshqa tog‘lar) mintaqalari bilan bog‘liqdir. 
Shunday qilib, psixrofitlar va kriofitlar gruppalari juda geterogen va 
bir-biriga zid bo‘lgan gruppalar bo‘lib, ularning bo‘linishini 
ko‘pchilik ekologlar ma’qullamaydilar. 
Mezofitlar.
Modomiki, mezofitlar suv rejimi bo‘yicha 
kserofitlar bilan gigrofitlar o‘rtasida oraliq o‘rinda turar ekan, ular 
barglarining 
tuzilishida 
gigromorf 
va 
kseromorf 
tuzilish 
xususiyatlari mujassamlashgan bo‘ladi. Bu gruppaga birinchi 
navbatda bizda o‘sadigan bargli daraxtlar turlarini, ko‘p o‘tloq va 
o‘rmon o‘tlarini, begona o‘tlarni, madaniy o‘simliklarning 
ko‘pchiligini kiritish mumkin. 
Mezofitlar 
juda 
xilma-xil 
ekologik 
gruppadan 
iborat 
bo‘lganligi uchun A. P. Shennikov ularni quyidagi variantlarga 
bo‘ladi: tipik mezofitlar, kseromezofitlar (kserofitlarga yaqin turadi), 

---

gigromezofitlar 
(gigromorf 
tuzilish 
xususiyatlari 
bo‘lgan), 
psixromezofitlar va hokazo. Bu variantlar yashash joyining namligi 
harakteri bo‘yicha ham farq qiladi. Yaylovga ekiladigan o‘tlardan 
ajriqbosh, qizil sebarga, oqsuxta, o‘tloq betatasi va boshqalarni tipik 
mezofitlarga misol qilib ko‘rsatish mumkin. Birmuncha quruq 
yerlarda kseromezofitlar, masalan, qo‘ng‘irbosh, o‘roqsimon beda va 
boshqalar 
o‘sadi. Nihoyat, o‘tloq gigromezofitlariga o‘tloq 
tulkiquyrug‘ini misol qilib keltirish mumkin. Mezofitlarda osmotik 
bosim 
gigrofitlarnikiga 
qaraganda 
yuqori, 
kserofitlarnikiga 
qaraganda past bo‘ladi. 
Mezofitlar har xil iqlim zonalarida keng tarqalganini hisobga 
olib, A. P. Shennikov ularni 5 ta gruppachaga ajratadi (1950): 
nam tropik o‘rmonlarning 
doim yashil mezofitlari 
asosan daraxt 
va butalardan iborat, tropik o‘rmonlarning epifitlari kseromezofitlar 
yoki giromezofitlar gruppachasiga kiradi, chunki ular daraxtlarnnng 
shox-shabbasi holatiga bog‘liq holda juda o‘zgaruvchan sharoitda 
yashaydi;