Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Infraqizil nurlar ikki guruxga bo‘linadi
Uzun to‘lqinli-2000 dan 1500 im.gacha bo‘lgan to‘lqindagi nurlar. Qisqa to‘lqinli-1500 dan
760 im.gacha bo‘lgan to‘lqindagi nurlar. 
Uzun to‘lqinli infraqizil nurlar amalda yer atmosferasida butunlay yutiladi, shuning uchun 
biologik ta’siri nuqtai-nazaridan faqat uning qisqa to‘lqinli nurlari ahamiyat kasb etadi. Infraqizil 
nurlarning energiya kvanti katta bo‘lmay, ta’sir etayotgan muhitning atomlarini qo‘zgatishga qodir 
emas. Nur o‘tayotgan muhit doirasidagi elektronlarni boshqa muxit doirasiga o‘tkaza olmaydi, 
biroq shu bor bo‘lgan energiyaning miqdori shu muhitdagi atom va molekulalarning tezligini 
oshirishga yetarlidir va shu sababli infraqizil nurlar isituvchi ta’sir kuchiga ega. 
Infraqizil nurlar me’yorda ta’sir qilganda organizmdagi qon tomirlari kengayadi, modda 
almashinuvi tezlashadi, leykotsitlarning fagotsitor faolligi oshadi, teri orqali bakteritsid ta’sir 
etuvchi moddalarning ajralishi ko‘payadi. Infraqizil nurlarning yuqori dozadagi ta’siri natijasida 
organizmning qizib ketishi yoki hatto issiq urish xollari bo‘lishi mumkin. Issiq sexlarda nurlarning 
kuchli oqimi ta’sirida ko‘zning xiralashib qolishi kuzatiladi, chunki ko‘z gavxarida qon tomirlari 
bo‘lmaydi. Natijada bu nurlar ta’sirida issiq ajratish sodir bo‘lmay undagi oqsil molekulalari 
parchalanib xiralashadi, natijada kasb kasalligining turli formalari uchraydi. 
Ultrabinfsha nurlar 
Ultrabinfsha nurlanishi (UBN)ning asosiy manbai bu quyoshdir. Atmosfera so‘ruvchi 
vazifasini bajargandan beri, UBN ning muayyan joylashuvida Erga etgandagi miqdori balandlik 
bilan oshadi. Stratosferaning ozon qatlami ham himoya qobig‘i vazifasini bajaradi, uning emirilishi 
sezilarli darajada qizdirishlarga sabab bo‘ladi. Bugungi kunda texnologik taraqqiyotning natijasi 
o‘laroq, UBNning ko‘plab sun’iy manbalari yaratilyapti. Bularga chiroqlarda foydalaniladigan 
elektr yoki, payvandlash gorelksi, plazma oqimi, bakterotsid lampalar (bakteriyalarni o‘ldiradigan 
lampalar) ini o‘z ichiga oladi. 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
78 
UBNlarning qisqa yuqori muddatli keskin ta’siri natijasida odamlarda haroratni ko‘tarilishi, 
ko‘ngil aynishi, darmonsizlik xolatlari kelib chiqishi mumkin. Surunkali ta’sirlarida terining 
qorayishi, teri saratoni kasalligini kelib chiqishiga sabab bo‘lishi mumkin. Eng ehtimoli yuqori 
bo‘lgan ta’siri melanoma kasalligini rivojlantiradi, bu teri saratonining o‘ta jiddiy ko‘rinishidir. Bu 
kasallik koeffitsenti Birlashgan Qirollikda 1979- va 1994-yillar oralig‘ida ikki martaga oshgan. Bu 
saratondan himoyalanish ko‘rsatmalarida UBNlardan saqlanish uchun maxsus kiyimlar kiyish bilan 
amalga oshirilishi kerakligi ko‘rsatib o‘tilgan. Garchi oddiy ko‘zoynaklar yuqori chastotalarni 
qaytarsada, kiyim tarkibi va rangi orqali himoyaga erishish mumkin. 100% paxta matosidan
tayyorlangan qaymoq rangli kiyim 10%dan kamroq UBN lardan himoyalashni ta’minlasa, xuddi 
shu matodan, ammo yorqin pushti yoki feruza rangli kiyimlar 30%dan ko‘proq himoyalay oladi.
Materiallarning cho‘ziluvchanligi yoki namligi himoya omillarini samaradorligini kamaytirishi yoki 
oshirishi mumkin ekan. Chunki izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, yoshlar tomonidan qo‘llaniluvchi 
qoraytiruvchi lampalar teri saratonining kelib chiqish ehtimoliligini ikki baravar oshirar ekan.