Экология асослари ва табиатни муҳофаза қилиш (Ўқув- услубий қўлланма) наманган-2011 Ўзбекистон республикаси

Олтингургут оксидлари. Бу зарарли моддалар атмосферага иссиқлик электр станцияларида қунғир кўмир ва мазут ёқилишидан келиб чиқади. Олтингургут оксидларини сувда эришдан кислотали ёмғирлар ҳосил бўлади: Н2О + SO4 — H2SO4. Кислотали ёмғирлар ўсимликлар нобуд қилади, тупроқни ифлослайди.
Азот оксидлари. Табиатда азот оксидлари ўрмон ёнғинларидан, ИЭСдан чиқаётган чиқндилардан ҳосил бўлади. Бундан ташқари улар фотохимик смог ҳосил бўлишда иштирок этади.
Углерод оксидилари. Шаҳар ҳавосини ифлосланишида асосий ўрин тутади. У рангсиз, ҳидсиз, тамсиз бўлиб бизнинг сезги органларимиз сезмайди. Шаҳар ҳавсига бу зарали моддани чиқарадиган асосий манба бу — автотрнспортдир. Катта шаҳарларда 90% дан ортиқ миқдорда автотранспорт двигетилдаги ёнилғиларни тўла ёнмаслигидан келиб чиқади. 2С +О2 = 2СО. Ёнлилғини тўла ёнишидан эса карбонот ангидрид гази ҳосил бўлади. Карбонот ангидрид гази қуёш нурлари таркибидаги инфрақизил нурларини ушлаб қолиш хусусиятига эга. Инфрақизил нурлари ер юзига иссиқлик олиб келади. Кабонат ангидирид гази миқдори антропоген омил натижасида қанчалик кўп чиқарилса шунчалик кўп инфрақил нурлари ушланиб қолади. Бундай ҳолат узоқ вақт давом этиши натижасида ер юзи атмосфера ҳаороратини кўтарилишига таъсир этади.
Ҳавонинг асосий ифлословчи моддалар

Моддалар	Химиявий таркиби	Асосий ифлословчи
Углерод оксидалри — 50 %	СО2	Вулканлар, гейзерлар. Ўрмон ёнғинлари.Турли ёқилғиларни ёниши
	СО	Вулканлар, ўрмон ёнғинлари, ёқилғиларни тўла ёнмаслиги.
Олтингургут оксидалари	SO2, SO3	Вулканлар, ёқилғиларни ёниши, ўрмон ёнғинлари. Бактериялар
Азот оксидлари — 14%	NO, NO2, N2O	Вулканлар, ёқилғиларни ёниши, ўрмон ёнғинлари. Бактериялар
Бактериялар	СН4, СnНm, ...	Вулканлар, бактериялар, ўсимликлар, ёқилғиларни ёниши. Саноат.
Жумладан, учувчи органик бирикмалар	СН2О, СНСI, СҒСI2 ва бошқалар	Химия саноати. Чиқиндилар ва ёқилғиларни ёниши
Аэрозоллар- 5%	Қурум, чанг, тузлар	Металлургия. Вулканлар Ёқилғиларни ёниши. Ўрмон ёнғинлари. Эрозии.
Радионуклидлар — 0,01% кам	Хе, Сs, Ra, Ри ва бошқа.	Ядро саноати ва АЭС. Катострофа ЧАЭС. Гранитлар.