|
Такрорлаш
у ч у в
саволлар
1. Кандай омиллар минтақавий ривожпанишга салбий таъ-
сир кўрсатади?
2. “Минтақа иқтисодий хавфсизлиги” тушунчасининг малму-
нини тушунтириб беринг?
3. Минтақа иқгисодий ханфсизлигига қандай таҳдидлар мав-
жуд?
4. Минтақадаги ижтимоий-иқтисодий аҳволни қандай кўргат-
кичлар орқали баҳолаш мумкин?
5 Минтақа иқтисодий хавфсизлигини қандай кўрсаткичлар
орқали баҳолаш мумкин?
6. Минтақа иқтисодий хавфсизлишни таъминлаш учун қан-
дай чора-тадбирларни амалга ошириш керак?
7. Территориал-тармоқ кластери нима?
8. Минтақа иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш учун қан-
дай дастурлар ишлаб чиқиш мумхин?
2 8 8
www.ziyouz.com kutubxonasi
14-БОБ. МАМЛАКАТНИНГ ИҚТИСОДИЙ
ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ
14.1. Жақон иқтисодий тияимида миллий
иқтисодиётнипг тутгав ўрни ва унинг
маифаатларига тахдидлар
Замонавий жаҳон иқгисодиёти халқаро меҳнат тақси-
моти асосида миллий иқтисодиётлар ўртасида барқарор,
ҳар томонлама ўзаро алокадорликнинг шаклланиши оқиба-
тида хўжалик ҳаетининг халқаро миқёсда интернационал-
лашувини ифодалайди. Бунинг оқибатида иқгисодий макон
вужудга келмоқца. Ушбу маконда халқаро товарлар, хиз-
матлар, хом ашё ресурслари, молиявий маблаглар, капи-
тал, ишчи кучи бозорлари вужудга келиб, улар ўртасида
ўзаро алоқадорлик ҳамда боғлиқлик кучаймоқда. Жаҳон
миқёсида глобал-технологик, молиявий, ахборот, мада-
ний тизимлар жадал равишда ривожланмоқда.
Миллий иқтисодиёт, халқаро меҳнат тақсимотига
кўра, ихтисослашуви, ўзининг фойдали қазилма бойлик-
лари, географик жойлашуви, фан-техника тараққиёти,
ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даражаси, халқаро
савдо, халқаро иқгисодий фаолиятининг фаоллигига му-
вофиқ жаҳон иқгисодий тизимида ўзига хос ўринни эгал-
лайди. Жаҳон иқгисодиётита интеграциялашиш учун мил-
лий иқтисодиёт халқаро ҳамкорликка очиқ бўлиши, яъни
очиқ иқтисодиёт тавсифига эга бўлиши лозим. Очиқ иқти-
садиётнинг хусусиятлари ва потенциал имкониятларини
қуйидагича тавсифлаш мумкин:
2 8 9
www.ziyouz.com kutubxonasi
- ўтиш давршш ўэ бошидан кечираётган мамлакатда
бозор механизми ва унсурлари рақобат муҳити шаклла-
нишининг жадаллашуви;
- жаҳон хўжалиги билан ўзаро алоқада миллий иқти-
содиёт анъанавий товар айирбошлашдан ташқари, капи-
тални нетга чиқариш ва четдан киритиш, илмий-техни-
канинг кооперациялашуви, ишлаб чиқариш интеграция-
си каби шаклларда интеграллашади;
- халқаро ресурслар айланмаси ва унинг самарадор-
лигини оширишга асосланган ҳолда ички ишлаб чиқариш
ҳажмларига нисбатан миллий даромаднинг ўсиши;
- халқаро айирбошлашнинг мутаносиб иқтисодий ўсиш
омили сифатидаги ролининг кўпайиши;
- халқаро ресурслар айланмаси ва унинг самарадор-
лигини ошириш ҳисобига ички ишлаб чиқариш кўламига
нисбатан миллий даромаднинг кўпроқ ўсиши
Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг, халқа-
ро меҳнат тақсимотида фаол иштирок этиш йўли билан
очиқ турдага бозор иқгисодиётини вужудга келтирмоқца.
Мамлакатимизда очиқ иқтисодиётни шакллантириш ва уни
ривожлантириш истиқболлари устун даражада унинг жа-
ҳон хўжалиги тизимига кириб боришига боғлиқцир. Ушбу
мақсадни амалга ошириил учун Президент И.Каримов то-
монидан республикамиз ташқи иқтисодий сиёсати қуйи-
даги тамойилларга асосланиши белгилаб берилган:
- мафкуравий курашлардан қатъи назар ташқи му-
носабатларда ошкоралик;
- тенг ҳуқуқли ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик, бошқа
мамлакатларнинг ички ишларига аралашмаслик;
- ўзининг миллий давлат манфаатлари устуворлиги-
да ўааро манфаатларки ҳар томонлама ҳисобга олиш;
- тўла ишонч, халқаро иқтисодий ва молиявий таш-
килотлар доирасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш асо-
сида икки томонлама ва кўп томонлама ташқи алоқалар
ўрнатиш ҳамда уларни ривожлантириш;
- умумэътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормаларига
риоя қилиш ва халқаро тартибларга изчиллик билан ўтиш.
Юртбошимиз томонидан ташқи иқтисодий сиёсат рес-
2 9 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
публиканинг жаҳон бозоридаги мавкеини мустаҳкамлаш,
унинг тўлов бэлансини кучайтириш ва хорижий инвести-
ция учун қулай муҳитни вужудга келтиришга қаратили-
ши алоҳида таъкидлаб ўтилган
Иқгисодиётнинг очиқлигини таъминлаш ва ташқи иқти-
содий фаолиятни эркинлаиггиришга қаратилган чора-тад-
бирларнинг амалга оширилиши оқибатида мамлакатга
хорижий инвестициялар кириб кела бошлади, қўшма
корхоналар кўпая борди, ички бозор товарлар билан тўла
бошлади. Аммо, шу билан бирга, бунинг мамлакат ман-
фаатларига зид томони ҳам кўзга ташлана бошлади.
Бундай ҳолат қуйидагиларда намоён бўлди:
- республиканинг илғор технологияларга эга бўлишига
чекловларнинг мавжудлиги;
- мамлакатга маънавий ва моддий эскирган техника
ҳамда технологияларни олиб киришга уриниш;
- миллий рақобатбардош маҳсулотларни хорижий
бозорларга чиқаришга тўсқинлик қилиш, илгари ўзлаш-
тирилган бозорлардан сиқиб чиқаришга уриниш;
- миллий бойликнинг бир қисмини хорижий капитал
томонидан қўлга киритишга интилиш;
- муҳим хом ашё товарлари ва капитални четга чиқа-
риш устидан назорат қилиш механизмининг етарли дара-
жада шаклланмагаилиги.
Ташқи иқтисодий алоқаларнинг эркинлаштирилиши
шароитида хўжалик субъектлари фаолиятини назорат
қилиш механизмиш
1
нг такомиллашмаганлиги туфайли, бу
соҳада жинокй гуруҳлар, коррупция, хуфёна иқтисади-
ёт, наркобизнес, иқгисодий қароқчилик ҳам жонлана бош-
лади. Шунингдек, айрим ҳолатларда жаҳон хўжалиги ти-
зимига интеграциялашув мақсадлари билан миллий иш-
лаб чикарувчилар манфаатлари ўртасида эиддият вужуд-
га келганлиги туфайли, асосий энергия ва хом ашё маҳ-
сулотларининг жаҳон ҳамда ички нархлари ўртасида но-
мутаносибликлар вужудга келди.
Ўтиш иқгисодиётига эга мампакатларда иқтисодиётни
тезда очиқ қилиб қўйиш, ташқи иқтисодий фаолиятни
291
www.ziyouz.com kutubxonasi
жадал эркинлаштириш мамлакат икгисодий хавфсизлит-
га таҳдидларнинг кучайишига олиб келди. Бу ҳолат эса
миллий ишлаб чиқарунчилар фаоллитенинг чеклаб қўйи-
лиши, молиявий пул тизимининг нормал фаолиятига хавф
туталиши, импортга, халқаро иқгисодий ташкилотларга
ўта қарам бўлиб қолишга олиб келиши мумкин. Шу боис-
дан, отп-гқ иқпкодиётни шакллантиршн ва ташқи иқтисо-
дий фоалиятни эркинлаштириш жараёни информацион йўл
билан, босқичма-босқич амалга оширилиши керак бўлади.
Мамлакат иқгисодий хавфсизлиги, манфаатларига таҳ-
дидлардан ҳимояланиш учун қуйидагиларни амалга оши-
риш лозим:
- таклиф этилаётган инвестицион лойиҳа ва хорижий
ҳамкорлар билан тузилган йирик битимлар, иқтисодий
хавфсизлик талабларини ҳисобга олган ҳолда, дастлабки
мустақил экспертизадан ўтказиш;
- хорижий капитал учун устувор соҳа ва тармоқлар
билан бир қаторда, уларнинг киритилиши ман қилинади-
ган соҳа ва тармоқлар ҳам қонуний асосда белгилаб қўйи-
лиши керак;
- хорижий инвесторлар томонидан айрим соҳаларда
акцияларни харид қилиш жараёнларини қатъийлаштириш;
- хорижий инвесторларнинг стратегик тармоқпарда
миллий бойликларимизнинг катта кисмини қулга кири-
тишларига йўл қўймаслик;
— мамлакат банк тизимининг ишончини ҳимоялаш;
— ташқи фаолият билан шуғулланувчи хўжалик
субъектларидаги раҳбар кадрларнинг малакасини оши-
риш, уларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш;
— ички бозорни, миллий ишлаб чикарувчиларни ташқи
ракобатчилар тажовузидан ҳимоя қилиш;
—
ташқи иқгисодий алоқалар инфратузилмасини ри-
вожлантириш;
—
ташю! бозорларда миллий экспортчилар ва ишлаб
чиқарувчиларимиэнинг дискреминация қилинмаслиги, кам-
ситилшпидан ҳимоя қилиш;
-
ташқи иқтисодии фаолият соҳасидаги ниэо ва ке-
лишмовчиликларки »сўп томонлама тартибга солиш меха-
2 9 2
www.ziyouz.com kutubxonasi
низмлари тенг ҳуқукли шартномалар тузиш орқали ҳал
қлпинишига интилиш лозим бўлади. Бунда асосий эъти-
бор мамлакат товар ишлаб чиқарувчилари ва фукарсла-
римизнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилади;
- чет эллардаги республика мулкини ҳимоя қилиш;
~ ташқи иқтисодий фаолинт ташқи савдодан юқори
фойда, иқтисодий самара олишга интилиш билан бир вақг-
да, мамлакатнинг жаҳон иқтисодиёти тизимида ўзша мос
нуфузли ўринни эгаллашига интилиши кабиларни амалга
ошириш мақсадга мувофиқдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
