Яширин ишлнб чиқариш крнунчиливда рухсат этилган фао-
лият доирасида лицензия олмасдан, рухсатсиз ёки фаолият
учун ҳукуки бўла туриб, соликдан қочиш, даромадни соликда
тортлишидан яшириб фаолият этритигцда намоён бўлади
Норасмий, кузатилмаган иқтисодиёт сектори қонунчи-
ликда ман қилинмаган фаолиятлар доирасида ноформал
иш
билан бандлик, ҳеч қандай ҳуқуқий ҳужжатларсиэ
фаолият юритадиган хўжалик субъектларидир. Уларга
ҳуқуқий шахс мақомига эга бўлмаган, ноформал тадбир-
корлгас, бизнес билан шуғулланувчи ишлаб чиқарувчилар
киради. Ушбу фаолият натижасида олинган даромадлар
солиққа тортилмайди. Шу билан бирга, улар ижтимоий
тўловлар тўламагани учун ҳам
ижтимоий истеъмол фонд-
ларини ташкил этишда иштирок зтмайди.
Хуфёна иқтисодиёт иқтисодий фаолият натижалари-
га кўра маҳсулдор ёки фиктив шаклларда ҳам намоён
бўлади. Маҳсулдор хуфёна иқтисодиёт одатдаги товар
ва хизматлар ёки кишиларнинг деструктив эҳтиёжлари-
ни қондиришга мўлжалланган товар ва хизматлар иш-
лаб чиқаришда ифодаланади. Фиктив иқтисодиёт расмий
иқтисодиет доирасида қўшиб ёзиш, ўзлаштириш, пора-
хўрлик, товламачилик,
харидорларни алдаш, сифатсиз,
ностандарт маҳсулотлар ишлаб чиқариш натижасида да-
ромадлар олишда намоён бўлади
Фиктив иқтисодиётда хўжалик субъекти норасмий
иқтисодий алоқалар, фаолият муҳити, шароитига эга
бўлиш орқали қўшимча сунъий равишда
даромад олиш
имкониятига эга бўлади.
Сунъий шароитлар орқали қўшимча даромад олиш
имконияти қуйидагиларда намоён бўлади:
- айрим корхоналарга асосли бўлмаган ҳолда фаолият
имтиёзларининг берилиши;
- давлат мулкини унинг тасарруфидан чиқариш ва ху-
сусийлаштириш жараёнларида айрим хўжалик субъект-
ларига асоссиз равишда устунлик, имтиёэ бериш;
- мулк муносабатларининг ҳуқуқий ва иқтисодий жи-
ҳатдан етарли даражада
тартибга солинмаганлиги;
2 3 9
www.ziyouz.com kutubxonasi
- мулк, даромад, моддий неъматларни тақсимлаш ва
қаита тақсимлаш жараёнларига маъмурий бошқарув орган-
ларининг таъсир кўрсатиш ҳуқуқининг мавжудлиги.
Хуфёна иқтисодиёт ижтимоий ишлаб чиқариш бос-
қичларига кўра хуфёна ишлаб чиқариш, тақсимлаш,
айирбошлаш, истеъмол шаклларида намоён бўлади.
Хуфёна ишлаб чиқариш ноқонуиий, ҳисобга олинмаган,
яширин, майда ишлаб чиқариш, сифатсиз маҳсулотлар
чиқариш, ишлаб чиқариш ресурсларидан норационал фой-
даланишда намоён бўлади.
Хуфена тақсимлаш даромадларни ноқонуний тақсим-
лаш, махсз^с тақсимот, давлат мулкини ўгирлаш. ўзлаш-
тириш, фуқаролар хусусий мулкига тажовуз қилиш ва
унга нисбатан жиноятларда ифодаланади.
Хуфёна айирбошлаш ноқонуний савдо, харидорларни
алдаш, ноқонуний тарзда ишлаб чиқарилган маҳсулот-
ларни сотиш шаклларида юз беради.
Хуфёна истеъмол - ноқонуний йўл билан топштган
неъматларни истеъмол қилиш, хизматлардан ноқонуний
фойдаланиш, жамиятда қабул қилинмаган, кишиларнинг
деструктив эҳтиёжларини қондиришга мўлжалланган маҳ-
сулотларни истеъмол қилиш ҳамда ана шундай харак-
тердаги хизматлардан фойдаланиш.
Хуфёна иқтисодиёт
барча товарлар ва хизматлар,
ресурслар боаорини ҳамда иқтисодиётнинг барча тармоқ-
ларини қамраб оладп Шунингдек, хуқуқий шахс мақоми-
га эга бўлмаган, расмий рўйхатга олинмаган ва ҳуқуқий
шахс мақомига эга бўлган корхоналар хуфёна иқгисоди-
ёт субъектларк бўлиши мумкин.
Хуқуқий шахс мақомига эга бўлган хўжалик субъект-
лари яширин ишлаб чиқариш ва айирбошлаш билан шу-
ғулланадилар. Расмий рўйхатга олинмаган хўжалик субъекг-
ларига қуйидагилар киради:
- уй хўжалиги ва корхоналарга нақд пулга ёки натура
шаклидаги тўловлар асосида маҳсулотлар ишлаб чиқа-
риш ва хизмат кўрсатиш билан шугулланувчи,
тадбиркор
сифатида расмий рўйхатга олинмаган жисмоний шахслар;
2 4 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
- аҳолига пулли уй ва бошқа хизматлар кўрсатиш;
- легал товар ва хизматлар ишлаб чиқарувчи яши-
рин корхоналар, цехлар. Уларнинг фаолияти статистика
ва бухгалтерияда ҳисобга олинмайди.
Хуфёна иқтисодиёт микро, мезо-макро ва мегаиқти-
содиёт даражаларида фаолият юритади. Жаҳон миқёсида
хуфёна иқтисодиёт банк ва корпоратив соҳаларда молия-
вий-иқтисодий жиноятлар,
наркобизнес, фоҳишабозлик,
одам савдоси, порнобизнес, яширин қурол савдоси, “ҳаром
пулларни оқлаш”, яъни жиноятчилик орқали топилган
пулларни легаллаштириш ҳамда коррупция шаклларида
намоён бўлади.
Коррупция ва жиноятчилик ўзаро боғлиқ бўлиб, бир-
бирини тақозо этади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А Каримов
“жамиятда жиноий” “хуфёна иқтисодиёт”нинг мавжуд
бўлиши уюшган жиноятчиликни келтириб чиқаринш, дав-
лат ҳокимияти тузилмаларининг турли бўғинлари ва тур-
ли даражадаги вакиллари ҳам унинг йўлдан оэдирувчи таъ-
сирига тушиб қрлиши хусусида: “К
орруппия
Do'stlaringiz bilan baham: 
