Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

“Сосо-
Со1а” 
(“Сосо-Со1а”, “ЗрЬи”, “Ғап4а” яхна ичимликлари), 
“Рерх1 со” (Рер51 
ва 
7 ЦР 
ичимликлари), 
“№811е” 
(“Мез11е”, 
шоколадли ХезИе) ичимлиги, болалар озуқаси 
“АЬЬо!
ЬаЬя”, “81тНа5”, “Магв”, 
гуручли 
“1)пс1е Вепв”, 
қуруқ 
нонупгга “КеНовв’»”. суюқ овқат 
“СатрЪеН”, “Кпогг”,
“Ь1р1оп”, 
печенье 
“Рагта1а1”, “НеМтагГа”, “НегвЬеу'»”,
компания дориворлари салатга 
СаНЬигу 
(шоколади 
ҒгиИ
& Ки1), Мага 
(шокпладли маҳсулотлар; 
М&М'қ 5п1скег8,
Тинх, МНку \¥ау)
Англия давлати озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизли- 
ги комиссияси болалар истеъмол қиладиган озиқ-овқат 
маҳсулотларини экспертизадан ўтказганда, инсон учун 
ҳайратланарли маълумотлар олинган. Текширувга олин-
186
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ган ўнта озуқа маҳсулотидан тўққизтаси ахлатга т
ашлаб
юбориладиган маҳсулот эканлтгги аниқланган, бу инглиз- 
часига - “джанк” дейилади.
Текширилган оэуқа маҳсулотларининг 3/1 кисми марки- 
ровка талабларига жавоб бермаган, маҳсулотнинг озуқавий 
қиймати ва қувватини аниқлаб бўлмаган. Кдлган 3/2 кисмида 
инсон саломатлигига унчалик зарарли бўлмаган 
7%
маҳсу- 
лотлар аниқланган 77 фоизининг таркиби эса зарарли модда- 
лар билан нормадан оргиқ тўлдириб ташпангани аниқпанган.
Текширувчи Комиссия аъзоларидан бири “агарда ушбу 
маҳсулотларни ишлаб чиқарувчилар болалар соғлиғига 
зарар етказишни рсжа лаштирган бўлсалар, бундан-да са- 
марали услубни ўйлаб топиш қийин”, - деган фикрни бил- 
дирган.
Афсуски, шундай ахлатга айланган озуқа маҳсулот- 
лари чегарадан 
ўтиб,
Ўзбекистон савдо пештахталарида 
бемалол сотилмоқда.
Мисол учун, "Тутти-Фрутти” деб номланувчи (фин- 
ларнинг “Лиф” фирмаси) мевали ширинликлар Уларнинг 
таркиби текширилганда ҳўл мевага яқин бирор-бир нар- 
са топилмаган. Таркибида фақат шакар, глюкоза, жела- 
тин, крахмал, сунъий озуқа кислоталари, воск, таъм бе- 
рувчилар ва уч турдаги озуқа бўёғи аниқпанган
Желе сифат ширин чувалчанглар “Джелли Вормс” 
(Испания маҳсулоти) рекламасида болалар учун фойда- 
ли деб ваъда берилади. “Таркибида холестерини йўқ", 
“таркиби мева шарбати". Ушбу айтилган махсулотлар 
конфетларда, албатта, бор. Лекин уларнинг маҳсулот тар- 
кибидаги ҳиссаси жуда кам миқдорда, улар инсон орга- 
низмига бошқа сунъий кимёвий қўшимча ва бўёқлар би- 
лан кириб келади Э т’ ханфлиси - Е 102 (тартразин). Гап 
шундаки, уни истеъмол қилган баъзи инсонларда брон- 
хиал астманинг қўзғалиши хавфи бор.
Қайд этилган камчиликлардан холи бўлмаган таблет- 
ка—конфеталар. Уларнинг савдода кенг тарқалган тури Авс- 
трия “Пец”лари, оғзи очилганда битта-битта тушадиган 
пластмасс идишларга қадоқланган маҳсулот. ‘Ожерелья
187
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кпнфетлари" (Сапбу Кесктсе), “Ван Мелле” фирмаси (ре- 
зинкага ўхшаш узукча) ва “Любимме хденки" (Ргесюиз 
Рирр
1
ез) Ирланд фирмаси Хитой филиали “Топпс” (кички- 
на суякча ва илова сифатида кучукча, картонли уйи ва 
наклейка). Шимиладиган ўйинчоқлари билан “Чупа-Чупс” 
алоҳида ажралиб туради Таркиби жуда содда - шакар ва 
сунъий озуқавий қўшимчалар. Қадоқлаш этикеткасида 
кўрсатилган қўл мева аралашмалари таркибида умуман 
йўқ Ажабланарлиси, шундайин ёлгон реклама уюштирил- 
ганки, у истеъмолчини доғда қолдиради.
Бу ерда гап фақат шакар тўғрисида эмас, балки маҳ- 
сулот таркибидаги инсон саломатлигига зарарли бўлган 
сунъий ингредиентларнинг ошириб юборилганлигидадир. 
Шунинг учун қайд этилган маҳсулотлар харид этилганда 
этикеткасидаги ёзувлар мазмуни билан диққат билан та- 
нишиб чиқиш лозим бўлади.
Доимо таркиби табиий ҳўл мева, цитрус озуқавий 
кўшимчалардан иборат бўлган маҳсулотларни истеъмол 
қцлиш керак. Ҳозирги кунда таркиби мавҳум бўлган мах- 
сулотлар хариди ва истеъмолига эҳтиёткорлик билан 
ёндашмоқ зарур. Ширинликлар ранги — ҳам сифат, ҳам 
кимёвий моддалар кўрсаткичлари ҳақидаги маълумотга 
эга. Сунъий ранг берувчи аралашмалар қўшилган ширин- 
ликлар истеъмоли натижасида улар аста-секин йиғилиб, 
келажакда атеросклероз, қандли диабет, кариес, гипер- 
тония, модда алмашинуви бузилиши каби касалликлар 
келиб чиқади. Ушбу муаммоларни келтириб чиқарувча 
асосий сабабчи Е - индексли соғлиққа зарар бўлган сунъий 
қўшимчаларнинг маҳсулот таркибида мавжудлигидир.
Сақланиш муддати узайтирилган тўрт маҳсулот ҳам 
соғлиққа зарарлидир. Сақланиш мудцати 120 соат кўрса- 
тилган тўрт маҳсулотни харид қилиш хавфлидир, чунки 
Мосгоринспекция ўтказган текширувларнинг 70%ида улар 
инсон саломатлигига зарарли экани аниқланган. Шу каби 
маҳсулотларнинг сақланиш муддатини узайтириш учун 
сорбин кислотаги қўшилиши ҳоллари аниқлангап Лекин 
унинг қўлланилиши таркибида шакар 60% дан ортиқ
188
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бўлган сливочний кремларни тайёрлашда рухсат берилган. 
Тўрт маҳсулотда зса шакар моддаси 40% бўлиши маълум. 
Шу сабабли уларнинг сақлаш муддати белгиланган 36 соат 
эмас. 120 соатга узайтирилиши, табиийки. маҳсулот, био- 
логак таркибининг бузилишига сабаб бўлади.
Болалар бўтқаси озуқасини ишлаб чиқарувчи АҚШ 
нинг “Нестле” компанияси кўп йиллар мобайнида Евро- 
па давлатлари учун ишлаб чиқарган бўтқаси таркибида 
СМ маҳсулоти бўлган, лекин улар СМ маркировкасидан 
бош тортиб келган. Ниҳоят, 1999 йилдан таркибида ОМ 
бўлган маҳсулотларни маҳсулот маркировкасида кўрса- 
тилиши қатъийлиги ҳақидаги истеъмолчи ҳуқуқини ҳимоя 
қилувчи қонун талабига кўра “Нестле” компаниясн шарт- 
номага имзо чеккан. Маҳсулотнинг истеъмол хавфсизли- 
гини таъминлашда ушбу чекловни ҳар бир давлат ўз зим- 
масига олиши муҳимдир.
Ер юзида саноқли давлатларгина ўз қонунлари асосида 
маҳсулотларни ирсий муҳандислик технологиялари асо- 
сида етиштиришни тақиқлаб қўйишган Истеъмолчи ҳуқуқи 
асослари шак.планмаган кўпгина ривожланаётган давлат- 
лар шу сабабли тажриба синов майдонларига айланиб қоли- 
ши мумкин. Германия Экология федерал хизматининг 20 
та ривожланаётган давлатда ўтказган истеъмол хавфсиз- 
лиги бўйича тадқиқотлари шуни кўрсатдики, фақат Мек- 
сика, Бразилия, Косте Рика ва Филиппинда ирсий му- 
хандислик технологияларидан фойдаланиш бўйича меъё- 
рий хужжатлар ишлаб чиқилган.
Халқаро “Гринпис” ташкилотининг тадқиқптларидан 
бири шуни кўрсатдики, “Ривожланаётган давлатлардаги 
транс генетик усулда етиштирилган ҳосиллар” ривожла- 
иаётган давлатларда очлик, касаллик, камбағалликни ен- 
гишга сеэиларли фойда келтиролмаяпти.
Ривожланаётган учинчи гуруҳга мансуб давлатларнинг 
озуқа маҳсулотлари етиштиришда биотехнологик ва ге- 
нетик услубларни қўллаш имконияти чекланган Мисол 
учун, ўсимликшунослик ёки доришунослик учун етиш- 
тириладшан доривор ўсимликларни етиштириш.
189
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Расман трансген озиқ-овқат мақсулотларишгаг фаирт бир 
иеча турлари савдосига рухсат берилган. Булар - каргош- 
ка ва соя. Лекин бозордаги маълум тур ва ассортиментдаги 
махсулот структураси, барча такрорий ишланган озуқа маҳ- 
сулотлари ташқи гсўринишидан трансген маҳсулотлар иш- 
тирокини фарқпаш қийин бўлгаи озуқа маҳсулотлари тар- 
киби сирлилигича (аноним) колмоқца. Жумладан, калбаса, 
шоколад, болалар озуқаси ва музкаймоқ хом ашёси куруқ 
сут бўлиб, уларни тайёрлашда баъзида трансген етишти- 
рилган соя унидан фойдаланилади. Баъзи озуқа маҳсулот- 
лари маълум давлатлар чегарасидан норасмий йўллар би- 
лан ҳам кириб келмоқда. Бундай трансген маҳсулотларни 
етиштириш, бир томондан, қулай, ўсимлик касаликка де- 
ярли чалинмайди, аммо инсон арганизмига салбий таъсири 
мавжудлипгаи ҳам инкор этиб бўлмайди
Ўсимлик етиштиришда уни чанглантириш жараёнида 
гени модификациялашган ўсимлик биологик таркиби зарар- 
куранда ва қуртларни қириб юбориши тўғрисида асосли факт- 
лар деярли йўқ Лекин шундай ўсимликларни чанглатган 
асалари ошқозонида мутацион бактериялар пайдо бўлгани 
ҳақида асосли маълумотлар етарли даражада келтирилган 
Озиқ-онқат маҳсулотларининг истеъмоли хавфсиз, ра- 
қобатбардош турларини такрорий ишлаб чиқаришни йўлга 
қўйиш учун хом ашё сифати ва озуқавий қўшимчалар 
табиий софлигини таъминлаш ниҳоятда муҳимдир.
Мамлакатимиз аҳолиси учун истеъмол маҳсулотлари- 
дан; донли ўсимликлар (ғалла, нохот, мош, ловия, гуруч. 
ёғли техник уруғликлар, зираворлар), ҳўл мева, сабзавот 
маҳсулотлари етиштириш учун генетик сараланган уруғ- 
лик заҳирасини яратиш долзарб вазифага айланди. Ушбу 
вазифа иқтисодий ечимларини амалга ошириш мақсадида 
1991 йилдан уруғлик картошка, пиёз, чеснок, помидор, 
бодринг, кўкат уруғликлари чег мамлакатларнинг вако- 
латли фирмалари ёки чакана савдо йўли билан кириб кела 
бошлади. Ўша йилларда уруғлик сифати, унинг таркиби 
соғломлиги ҳақида етарли маълумотга эга бўлмаган воси- 
тачилар ушбу ниҳоятда назик масалага фақат тижорат, 
яъни фойда олитп мақсадида ёндашдилар.
190
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1999-2000 йшшардан деҳкрнларимиз ва истеъмолчилар 
чет элдан келтирилган ва мамлакатимизда етиштирилган 
полиз ва сабзавот уруғликлари, ҳўл меваларнинг салбий ва 
ижобий турларини кескин фарқлай бошладилар. Кўпчилик 
деҳкрнлар табиий, соф, истеъмоли хавфсиз маҳсулот етиш- 
тириш учун яна ўзиммзда тайёрланган уруғлик навларига 
кайтдилар. Баъзи деҳконлар эса даромад олишни кучайти- 
риш мақсадида ҳозирги кунга қадар четдан келтирилган 
уруғлик навларидан фойдаланишда давом этмоқцалар.
Республикамиз ҳудудида фермерлар ва деҳқон хўжа- 
ликлари етиштираётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари 
салмоғи 2010 йилга келиб 11,0 млн. тоннага етди. Хўл мева, 
боғдорчилик, полизчилик, узум, етиштирилаётган зира- 
вор, доривор ўсимликлар нав ва турлари такрорий иш- 
лаб чиқаришда, саноат пстенциалидан унумли фойдала- 
ниш эвазига, истеъмол хавфсизлигига эга табиий соф озу- 
қавий қўшимча хом ашё аралашмаларини мамлакатимиз- 
да кенг ассортимент туркумини яратиш бўйича иқтисо- 
дий механизмлар мавжуд.
Ўзбекистон Республикасида озиқ-овкат маҳсулотлари 
истеъмоли хавфсизлигини таъминлаш йўналрнпида “Ўэбе- 
кистон Республикаси Божхона қўмитаси”, “Ёғ-мой ояиқ- 
овқатсаноат”, “Ўздонмаҳсулот” уюшмалари, “Узумсано- 
ат” холдинг компанияси, “Ўзгўштсутсаноат” АК, ЎзР.ФА 
“Ўсимлик эксперментал биологияси ва генетикаси инсти- 
тути”, “Ўзбекистон Республикаси Стандартлаштириш 
қўмитаси”, “Ўзбекистон Республикаси Статистика қўми- 
таси” тармоқлари ва ҳудудий тармоқлар уйғунлашган 
ҳолда ягона озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмол хавфсия- 
лигини таъминлашнинг норматив-ҳуқуқий, техник, иқти- 
содий, молиявий, биотехнологик амалий механизмини 
такомиллаштириши, муҳимдир. Хусусан:
1. Республика озуқа заҳиралари ички имкониятлари- 
дан фойдаланган ҳолда табиий, соф, ракобатбардош озиқ- 
овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш истеъмол талаби 
мувозанатига эришиш.
2. Табиий соф озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни
191
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

йўлга кўйиш учун, табиий соф ассортимент туркумидаги 
озуқавий кўшимчалар ишлаб чиқаришни йўлга қўйшп
3. Турдош озиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда озуқавий 
қўшимчаларни мамлакатимизга расмий ва норасмий ки- 
риб келишини ҳуқуқий меъёрлар билан қатъий тартибга 
солиш.
4. Кисқа давр мобайнида сунъий озуқавий қўшимчалар:
- қандолатчиликда;
- сунъий ҳид, таъм ва ранг берувчилар, патока, крах- 
мал, ингридиентлар ва бошқалар;
- нхна ичимликлар ишлаб чиқаришда сунъий таъм, 
ҳид ва ранг берувчи концентратлар (кока-кола, фанта, 
фиеста, пепси-кола, оранж, лимон, папая, киви, ана- 
нас, олма, нпк, малина, олхўри, олча) ва бошқалар,
- колбаса, сосиска, дудланган гўшт, балиқ ва сабзавот 
консервалари ишлаб чиқаришда сунъий зиравор аралашма 
ҳажмида қўшимчалар (соя, уни крахмал) таъми, турли 
озуқа ва уксус кислоталари қўлланилишини ҳуқуқий меъ- 
ёрлар асосида тақиқлашга эришиш
Озиқ-овк^т иқгисодий-ижтимоий хавфсизлигини таъмин- 
лашга концептуал ёқцашув зса қуйидаги амалиётларга боғлик:
- маҳаллий ресурсларни жалб этган ҳолда, импорт 
ўрнини босувчи табиий соф маҳсулотлар ишлаб чиқариш- 
ни ташкил этиш;
- импорт ўрнини босувчи маҳаллий хом ашёдан ис- 
теъмоли хавфсиз табиий соф озуқавий хом ашёларни 
ишлаб чиқариш стратегиясини ривожлантириш асосида, 
сунъий оз}'қавий хом ашёлар импортини камайтириш;
- божхона тизими ва озиқ-овқат саноати тармоқлари- 
да малакали ишчи-хизматчиларни тайёрлаш экспермен- 
тал ўқув базаларини яратиш;
- озиқ-овкат саноати тармоқлари билан узвий боғлиқ 
бўлган бошқа соҳаларни мутаносиб ривожлантиришни 
йўлга қўйиш.
Аграр соҳа ва озиқ-овқаг саноати тармоқлари билан 
бевосита боғлиқ, импорт урнини босувчи, истеъмоли 
хавфсиз рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш
192
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

стратегияеини шэкллантириш учун қуйидагиларни амал- 
га ошириш лозим бўлади:
- яхна ичимликлар ишлаб чиқариш учун мавжуд ре- 
сурслардан табиий концентратлар ишлаб чиқаришни 
йўлга қўйиш;
- қандолатчилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришда 
зарур бўлган озуқавий қўшимчаларни етиштириш ва 
қайта ишлашни ташкил этиш;
- гўштли маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун зиравор 
аралашмалар тайёрлашни ташкил этиш;
- нон ишлаб чиқариш учун маҳаллий хом ашё, уэум 
чиқиндисидан, ҳамиртуруш патока меласасини ишлаб 
чиқаришни йўлга қуйиш;
- боғдорчипик маҳсулотлари, мева-уэумдан қандолат- 
чилик учун керакли озуқавий қўшимча хом ашёси — пек- 
тии, патока, витаминлар, эссенциялар, таъм-ҳид берув- 
чи махсулотлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш.