|
11. 2. Ахборот хавфсизлмгининг моқияти ва
унга таҳдидлар
Тадбиркорлик ресурслари ичида ахборот ресурслари
муҳим аҳамиятига эга Чунки кучли рақпбат кураши ша-
роитида ҳакқоний ахборотга эга бўлган тадбиркорлик
субъектларигина муваффақиятга эришадм.
“Ахборот” (арабча, ахбор - хабарлар, маълумотлар)
- муайян воқеа-ҳодисалар тўғрисидаги хабар ёки маъ-
лумот, уларни тушунтириш, тушуниш ва идрок этишда
қадим замонлардан буён кўлланиб келаётган, кибернети-
ка ва информатиканинг тараққиёти туфайли кейинги вақт-
да янги, кенг маъно касб этаётган тушунча. Оммавий ах-
борот воситалари орқали эълон қилинадиган кўрсатув ва
эшиттиришларшгнг номи, журиалистика соҳасидаги мах-
сус жанр ҳам шундай аталади. Бирон воқеа ҳақидаги ба-
тафсил маълумот, давлатлар ўртасидаги музокаралар
натижасида тузилган битим ёки шартномалар тўғриси-
даги расмий хабар ҳам ахборот дейилади4.
Ахборот воситаларининг жадал ргаожланиши XXI аср-
нинг ахборот асри деб аталишига сабаб бўлди. Ахборот
технологиялари ахборотлашган жамиятнинг интеллекту-
ал салоҳиятини шакллантиришда муҳим аҳамият касб эт-
моқда. Ахборотлашган жамият ижтимоий-иқтисодий ри-
вожланиш, энг аввало. ахборотни ишлаб чиқариш, унга
ишлов бериш, сақлаш ва жамият аъзоларига етказишга
боғлиқ эканини англатадиган тушунчадирй.
Ахборот ресурслари маълумотлар базалари ва банк-
лари, турли хил архивлар, кутубхоналар, музейлар фонди
ва бошқаларни ўз ичига олади. *
8
4
Маънавият: асосий тушунчалар изохли луғати. / Тузувчи ва масъул
муҳарриф КНазаров -Т.: Ғафур Ғулом номидаги НМИУ, 2009. - 46-беТ
8 Ўша манба, 47-бет
219
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ресурс - бирор нарса ёки қодисанинг зақирасини бел-
гилайди, айни вақгда, у ахборот тизимидаги алоҳида хуж-
жатлар ва уларнинг бутун бир мажмуидир. Ахборот ре-
сурс маркази (АРМ) ихтисослашган муассасада тўпланган
ҳамда марказлапггирилган босма ва аудио-визуал матери-
аллар мажмуасидир. АРМ компьютер ва алоқа воситала-
ри ёрдамида кўшимча алоқа манбалари ва материаллари-
га кириш шлконини беради6.
Ахборот ресурсларига тақдидлар қуйидагиларда ўз
ифодасини топади:
- тзфли йўллар орқали махфий ахборотлар билан та-
нишишга интилиш;
- бузғунчилик мақсадида ахборотларни ўзгартириш;
- ахборот тизимини ишдан чикэриш, бузиш ва бглиқалар.
Ахборот хавфсизлигининг яхлитлиги, бошқарувчанли-
ги, моҳияти таснифларининг барқарорлиги, шунингдек,
объектшшг потенциали, ресурсларининг рейтингини ички
ва ташқи таҳдидлар, хавф-хатарлар ҳамда нохуш ахборот
омиллари таъсиридан сақланишига имкон берадиган холати
ҳамда ривожланиш йўналишларини ифодалайдиган хусу-
сият ва сифатлари йиғиндисини англатади. Умуман, ахбо-
рот хавфсиэлиги — шахс, жамият ва давлат ҳаётий зарур
манфаатларининг ҳимояланганлик ҳолатидир.
Ҳар бир шахс ахборот олиш эркинлигига эга. Ахборот олиш
кафолатлари ва эркинлиги - ҳар бир шахснинг ўзи исталган
ахборотни излаш, олиш ва тарқдтишга ҳақли эканлигидир7.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 30-мод-
дасига кўра барча давлат органлари, жамоат бирлашма-
лари ва мансабдор шахслар фуқароларга уларнинг ҳуқуқ
ва манфаатларига дахлдор бўлган хужжат, қарор ва бошқа
хил материаллар билан танишиб чиқиш имкониятини яра-
тиб бериши лозим*.
* Маъиавият: асосий тушунчалар иаоҳли луғати. / Тузувчи ва масъул
муҳаррир ҚНазаров. -Т.: Рафур Ғулом номидаги НМИУ, 2007. 46-бет.
’ Ўзбекистон миллий знциклопедияси.
1 - Ж К Л Д .- Т .:
"Ўзбекистои Миллий
энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти. 2000. 529-бет.
' Ўзбекистон Ррспубликасининг Конгтитуцияси. - Т : Ўабекистоя, 2009
30-модда.
2 2 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
Иқтисодий адабиётларда шахснинг ахборот олишдаги
манфаати - инсон ва фуқаронинг ахборот олиш, ахборот-
дан қонунда ман қилинмаган фаолиятда, ўзини жисмо-
ний, маънавий ва интеллектуал ривожлантиришда фой-
даланиш, шунингдек, шахс хавфсиэлигини таъминловчи
ахборотни ҳимоялаш ўзининг конституциявий ҳуқуқла-
рини амалга ошириш деб таърифланади.
Ахборот соҳасида жамият манфаатлари ушбу соҳада
шахс манфаатларини таъминлаш, демократияни ривож-
лантириш ва мустаҳкамлаш, кучли демократик, ҳуқуқий
давлатни қарор топтириш ва фуқаролик жамиятини шакл-
лантириш, мамлакатда ижтимаий-сиёсий барқарорлик,
миллатлараро тотувлик ва бирдамликни, маънавий юк-
салишни таъминлаш ҳисобланади.
Ахборот соҳасидаги давлат манфаатлари шахс ва фу-
қароларнинг ахборот олиш на фойдаланиш бўйича ҳуқуқ
ва эркинликларини таъминлаш, мамлакатда конституция-
вий тузумни, мамлакат суверенитети ва са рҳадларининг
мамлакатда сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий барқарор-
лиги, қонуний ва ҳуқуқ-тартиботни сўзсиэ таъминлаш,
тенг ҳуқуқли ва ўзаро манфаатли халқаро ҳамкорликни
таъминлаш мақсадида миллий ахборот инфратузилмаси-
ни ривожлантириш учун шароит яратишдан иборат9.
Ахборот хавфсизлигига таҳдидлар —
ахборот соҳасида
шахс, жамият ва давлатнинг ҳаётий зарур манфаатларига
зарар етказиш имкониятларини изохловчи омил ёки омил-
лар мажмуидир. Мамлакат ахборот хавфсизлкггига таҳдид-
лар давлат статистика тизими, молия-кредит тизими, кор-
хона, муассаса ва ташкилотларда мулк шаклидан қатъи на-
зар бухгалтерлик ҳисоби тизимига ҳамда давлат ижроия
ҳокимияти ва бошқарув органларининг ахборот ва ҳисоб
тизимларига кўпроқ таъсир кўрсатади Иқгисодиётнинг нор-
мал амал қшшшига компьютер жиноятлари кўпроқ тахдид
солади. Энг кўп тарқалган тахдид - маълумотлардан рух-
сатсиз фоидаланиш ҳисобланиб, у ахборотни олиш қоида-
ларини бузиш орқали амалга оширилади.
5 Кочергина Т.Е. Экономичеекая безопасность. Ростов-на-Дону.;
Феникс, 2007 -С.241-242.
221
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ахборог хавфсиалитга тахдид обьентлари умумдавлат ах-
борсгг ва телекоммукация тизггмлари хисобланади, жумладан:
- давлат сирлари ва махфий ахборот ҳисобланадиган
ахборотларга эга ахборот ресурслари;
- фойдаланилиши чекланган ахборотларни қабул қилиш,
узатиш ва қайта ишлашни амалга оширувчи ахборот ти-
зимлари, техник воситалар, автоматлаштирилган бошқа-
рув тизимлари, алоқа ва маълумотлар узатиш тизимлари;
- фойдаланилиши чекланган ахборотларни қабул
қилиш, узатиш ва қайта ишлаш амалга ошириладиган
техник воситалар ва бинолар мажмуаси
Ахборот хавфсизлиги объектларини давлат, ташки-
лот (корхона) ва алоҳида шахс даражасида туркумлаш
мумкин (11.2.1-чизма).
Do'stlaringiz bilan baham: |
