Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

1-БОБ. ИҚТИСОДИЙ ХАВФСИЗЛИКНИНГ
МОҲИЯТИ ВА МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК
ТИЗИМИДА ТУТГАН ЎРНИ
1.1. “Х а и ф си зл и к ” туш ун я аси н и н г м оқияти
Хавфсизлик муаммоси мустақил давлатчиликнинг 
шаклланиши ва жамиятда ижтимоий, сиёсий, иқтисо- 
дий манфаатларнинг қарор топиши билан бир пайтда 
вужудга келади. Чунки шу вақтдан бошлаб барқарор- 
лик, ривожланиш билан бир қаторда, хавф-хатар, тур- 
ли-туман таҳдидлар ҳам пайдо бўлиб, уларни ҳисобга 
олиш, уларга асосланиб, давлат стратегияси ва сиёса- 
тини ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш мамлакат 
хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим шарти ҳисобла- 
нади. Шу боисдан ҳам Ўэбекистон Республикаси Пре- 
зиденти Ислом Каримов таъкидлаганидек, «...хавФсиз- 
лик. баркарорлик ва танлаган йулдан огишмаслик де- 
ган ана 
ш у
оддий сУзлар замирида чуқур маъно-маз- 
м ун
бор, Биз буни билиб олмоғимиз ва англаб етмоги- 
миз яарур. Хавфдан қандай холи бўлиш мумкин? Ри- 
вожланнш учун куч-мададни қаердан излаш лозим? 
Булар стратегик муаммолар бўлиб, ҳар қандай мус- 
тақил давлат, энг аввало ана шу муаммоларга эътибор 
бериб келган ва бундан буён ҳам эътибор беражак»'.
Дарҳақиқат, “хавфсизлик" тушунчаси Робер маъ- 1
1 Каримпв И.А. Ўабскистон буюк келажак сари - Т : Ўзбекистон, 1998. 
421-6.
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лумотномасига кўра 1190 йилда пайдо бўлди. Бу ту- 
шунча ўзини ҳар қандай хавф-хатардан ҳимояланган 
деб ҳисобловчи инсон руҳининг хотиржам ҳолатини 
ифодалаган2. Ушбу маънода мазкур термин Ғарбий Ев- 
ропа ҳалцлари лексиконида XVII асргача қўлланган. 
Тарихнинг кейинги даврларида давлат тузилмаларининг 
шаклланиши билан боғлиқ равишда “хавфсизлик" ту- 
шунчаси моддий, сиёсий ва иқтисодий соҳаларда дав- 
лат курилиши, бошқариш органлари тенденцияларига 
мос келадиган реал хавф-хатар (жисмоний ва маъна- 
вий)нинг йўқлиги натижасида вужудга келадиган тинч- 
лик ҳолати маъносини англатган3.
XX асрнинг охирларига келиб, «хавфсизлик» ва 
«миллий хавфсизлик» тушунчалари бизнинг лексиконм- 
мизда тез-тез қўллана бошлади. Бу инсоният ривожла- 
нишининг мураккаблашуви, ядро, атом ва бошқа ом- 
мавий қирғин қуролларининг кенг тарқалиши, эколп- 
гик вазиятнинг оғирлиги, янги хавфли касалликларнинг 
вужудга келиши, терроризм хавфининг кучайиши, то- 
талитар тузум емирилганидан кейин дунёнинг қарама- 
қарши қутбларга бўлиниши барҳам топгандан кейинги 
давлатлар ўртасидаги мувозанатнинг бузилиши, янги 
мустақил давлатларнинг пайдо бўлиши, уларда бозор 
ислоҳотларининг амалга оширилиши билан изоҳлана- 
ди. Дунёдаги бундай ўзгаришлар хавфсизлик, умумий 
ва миллий хавфсизлик муаммоларига бўлган эътибор- 
ни янада кучайтирди.
"Хавфсизлик” тушунчаси кўп қиррали бўлиб, тур- 
ли маъноларда талқин этилади. Шунга қарамасдан, 
уларда умумий ғоя ҳам мавжуд бўлиб, бунга кўра хавф- 
сизлик инсоният хаётининг турли соҳаларида вужуд- 
га келадиган хавф-хатардан химояланиш, кафолатла- 
ниш маъносини англатади. Хавф-хатар эса давлат ва 1
1
Основм экономической беаопасности. — М., 1996. -С.З.
5 Экономическая безопасность хозяйственньгх систем. Учебник. - М.:
Изд-во РАГС, 2001. -С.8
6
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

жамият ривпжланишига таҳдид солувчи потенциал ёки 
реал куч, омил ҳисобланади. Хавф-хатар намоён бўли- 
шининг шаклларига табиий, ижтимоий катаклиамалар, 
портлашлар ва ларзалар, кризислар, тангликлар, ре- 
волюция, қўзғолон, исён, уруш, қуролли тўқнашув- 
лар киради (1.1.1-чизма).
Хавфсизлик кўп қиррали бўлиб, у бутун инсоният, дав- 
лат ёки иқгисодий тизимнинг нормал фаолият юритиши, 
ривожланиши учун нохуш, салбий, зарарли таъсирлар- 
дан, хавф-хатарлардан сақланиш, ҳимояланиш ҳолатини 
ифодалайди. Хавфсизлик умумий тарзда зиён етказиш учун 
потенциал шароитларнинг йўқлиги, хавфдан сақланиш, 
ҳимояланиш ва шпончлиликни англатади. Бу тушунча ки- 
шилар ва жамият ҳаёт фаолиятининг аниқ специфик со- 
ҳаларида ўзига хос хусусиятларга эга бўлади
Хавфсизлик қандай спҳада, қандай шакл ва қиёфада 
намоён бўлмасин - уларнинг барчаси умумийлик хусуси- 
ятига эгадир. Умуман, хавфсизлик хавф-хатардан ҳимоя- 
ланиш шарти ва стратегияси сифатида ижтимоий тизим, 
шахс, жамият ва давлат ҳаёт-фаолиятининг нормал амал 
қилишини таъминлашга йўналтирилган бўлади4.
Хавфсизликнинг субъектлари шахс, аҳоли ижтимоий 
гуруҳлари, кишилар уюшмалари ҳамда бирлашмала- 
ри, давлат ва жамият ҳисобланади.
Хавфсизлик объекти инсон ҳаётининг барча соҳала- 
ри. шу жумладан, шахсий-оилавий, сиёсий, иқтисо- 
дий, ижтимоий, маданий, маънавий табиий соха ва 
жабҳаларини ўз ичига қамраб олади (1.1.2-чизма).
“Хавфсизлик" тушунчаси кенг қиррали бўлиб, ўзининг 
объектлари ва субъектлари нуқгаи назаридан турли шакл- 
ларда намоён бўлади. Аммо ҳозирги даврда бу тушунча- 
нинг умумлашган шакли миллий хавфсизлих деб аталади.
Кўпгина ривожланган мамлакатлар ўз 
миллий
хавф- 
сизлик стратегияларини ишлаб чиқмоқдалар. Масалан,
1 Экономическая беаопасногть хоалйственнЬ
1
х систем. Учебник. -М.:
Иад-во РАГС, 2П01 -С.7
7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---