Yangi iqtisodiy
siyosat
50 m lrd oltin so ‘m ni tashkil etdi. S anoat ishlab chiqarishi 1920-yilda 1913-
27
yilga nisbatan 7 baravar, qishloq xo‘jaligi m ahsulotlarini ishlab chiqarish
esa 3 foizga kam aydi. U rush m aydonlarida, shuningdek, ochlik va kasallik,
oq va qizil terro r natijasida 8 m ln kishi halok b o ‘ldi. 2 m ln kishi siyosiy
boshpana izlab m am lakatdan chiqib ketdi. U larning 75 m ingdan ortig ‘i
ilg‘o r va talantli ziyolilar edi.
Ishchilarning soni 2 baravar kam aydi. U larning m a ’lum qismi sinfiy
qiyofasini yo‘qotdi. Ishsizlik kuchaydi, bu hol ularda afsuslanish, loqaydlik,
tushkunlik kayfiyatini kuchaytirdi. Ayni paytda, ishchilar orasida sovet
hokim iyati siyosatidan norozilik ham kuchayib bordi. Ishchilar m adadidan
ayrilish sovet hokim iyati uchun hayo t-m am ot masalasi edi. 1920-yilning
oxiriga kelganda d ehqonlar oziq-ovqat razvyorstkasi siyosatiga ochiqdan-
ochiq qarshi chiqa boshladi.
Bu ta h d id sovet h o k im iy a ti u c h u n q a n d a y o q ib a tg a o lib kelishi
m um kinligini 3,5 m illionli Qizil A rm iyaning 77 foizini d ehq on lar tashkil
e tg an lig id an bilsa h am b o ‘lar edi. A hvol sh a h a rla rd a ish tash lash g a,
qishloqlarda esa dehqonlarning isyoni kuchayishigacha borib yetdi.
N orozilik arm iyaga ham kirib bordi. C hun o n ch i, 1921 -yilning fevral
oyida K ronshtadt harbiy-dengiz qaFasida isyon ko ‘tarildi. Sovet hukum ati
isyonni kuch bilan bostirdi. Sovet hukum ati «harbiy kom m unizm » siyosatini
bekor qilishga, 1921-yil bahorida uning o ‘miga yangi iqtisodiy siyosat (nep)ni
joriy etish y o iin i tutishga m ajbur b o id i. Yangi iqtisodiy siyosatning asosiy
yo‘nalishlarini m ashhur iqtisodchi M. A. Lorin ishlab chiqqan.
X o‘sh, yangi iqtisodiy siyosat «harbiy kom m unizm » siyosatidan qanday
asosiy xususiyatlari bilan farq qiladi?
1. Razvyorstka o ‘rniga oziq-ovqat solig‘i joriy etildi. Bu soliq, birinchidan,
razvyorstkadan 2 baravar kam edi. Ikkinchidan, u oldin e i o n qilib q o ‘yildi.
Ayni paytda, uning m iqdori q a t’iy va o ‘zgarm as edi. Bu hol, o ‘z navbatida,
dehqonga soliq uchun to ia n g a n m iqdordan ortib qolgan donni o ‘ziga olishga
im kon berardi. Endi, dehqon uni bozor narxida erkin sotish im koniga ega
b o id i. Yakka hol deh q o n lar qishloq xo‘jalik m ahsulotining 98,5 foizini
ishlab chiqaradigan b o id i.
2. Sovet hokim iyatining dastlabki yillarida milliylashtiriIgan m ayda va
o ‘rta k o rx o n alar egalariga qaytarib berildi. Xususiy shaxslarga bu nd ay
k orx o n alarn i o chishga m xsat etildi. B undan tash q ari, ishlab ch iqarish
vositalari ijarasi joriy etildi.
3. C h et el kapitali kirib kelishiga ruxsat etildi. U la r Sovet davlati
k orxonalarini ijaraga ola boshladilar. Ayni paytda q o ‘shm a k o rx on alar
qurishga m xsat etildi. 20-yillarning o ‘rtalariga kelganda, kapitalistik sektor
sanoat m ahsulotining 27 foizini ishlab chiqara boshladi. C hakana savdo-
ning 75 foizi, ulgurji savdoning esa 18 foizi xususiy soha q o iid a to ‘plandi.
4. K orxonalarning xo‘jalik hisobi asosida ishlashi joriy etildi. Bu esa,
o ‘z navbatida, korxonalarning asta-sekin o ‘z xarajatlarini o ‘zi qoplash, o ‘zini
o ‘zi pul bilan ta ’m inlash im konini berar edi.
28
Do'stlaringiz bilan baham: |