E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

JADVALNI  T  L D IR IN G .  TURKIYA  VA  ERON  DAVLAT  BOSHLIQLARI
 
FAOLIYATINI  SOLISHTIRING
Turkiya davlati 
boshliqlari
0 ‘tkazgan
siyosati
Eron  davlati 
boshliqlari
0 ‘tkazgan
siyosati
BAHS  YURITING
Dunyoviy  davlat  va  diniy  davlat  rivojlanishida  farq  bormi? 
Eron  va  Turkiya  misolida  erkin  fikr  bildiring.
3 0 -§ .  A fg ‘oniston
Urushdan  keyingi
 
ahvol
Afg‘o n isto n   k o n stitutsiyav iy -m on arxiy a  davlati 
edi.  Davlat  b o sh lig i  qirol  hisoblangan.
U rushdan  keyingi  yillarda  ham   M.  Z okirshoh 
(1933-yilda  taxtga  o ‘tirgan)  qirol  edi.  U ning  hukm ronligi  davrida  m am la- 
kat  ichki  hayotida jiddiy  ijtim oiy-iqtisodiy  o ‘zgarishlar yuz  berm adi.  M am - 
lakat  hayotida  o ‘rta  asrchilik  m unosabatlari  hukm ronligicha  qolaverdi.
U rush  yillarida  ichki  siyosiy  hayot  keskinlashdi.  1946-yilda  kabinet 
alm ashuvi  b o iib ,  hukum atga  qirolning  to g ‘asi  Shoh  M ahm ud  boshchilik 
qilaboshladi.  Tashqi  siyosatda  dastlab  A Q SH   bilan  yaqinlashish  boshlandi.
268

---

A m m o  AQSH janubdagi  irrigatsiya  inshootlarini vaqtida  (1949)  tugallam ay 
q o ‘shim cha  m ablag'  talab  qildi  Afg‘onistonni  noqulay  vaziyatda  39,5  mln 
dollarlik  asoratli  zayom   olishga  m ajbur  qildi.
Shu  sababli  k o ‘p  o ‘tm ay  bu  siyosat  o ‘zgara  boshladi.  Buning  ustiga 
A Q SH   va  Buyuk  B ritaniya  b etaraf Afg‘onisto n n i  harbiy-siyosiy  ittifoqlar- 
ga  ja lb   etish g a  u rin is h la ri,  ik k in c h i  to m o n d a n   esa,  a fg ‘o n -p o k is to n  
m unosabatlaridagi  keskinlikning vujudga  kelishi  ahvo ln ing  chigallashuviga 
sabab  b o ‘ldi.
M a’lum ki,  Pokistonning Afg‘oniston  bilan chegara  hududlarida pushtun 
xalqi  yashaydi.  Buyuk  Britaniya  bu  hududlarni  ham   Pokiston  hududiga 
q o ‘shib  yuborgan  edi.  Afg‘oniston  pushtunlarga  (Afg‘on iston  aholisining 
katta qismini pushtunlar tashkil etadi) taqdirini o ‘zi belgilashi  huquqi berilishi 
tarafdori  edi.
1955-yilda  Pokiston  Afg‘oniston  tovarlarining  Pokiston  hududi  orqali 
o ‘tkazilishini taqiqlab q o ‘ydi.  Bunday sharoitda SSSR o ‘z hududi Afg‘oniston 
tashqi  savdosida  tranzit  vazifasini  o ‘tashi  m um kinligini  m a ’lum  qildi.  1955- 
yilda  bu  masala  xususida  sovet-afg‘on  bitim i  im zolandi.  M.  Z okirshohning 
40-yillik  hukm ronligi  davrida  m am lakat  taraqqiyoti  o ‘ta  sekin  rivojlandi. 
M am lakatda atigi  300 ta  katta-kichik sanoat korxonasi qurildi,  xolos.  (U ning 
140  tasi  SSSR   y o rd a m i  b ilan   q u rilg an .)  B uning  o q ib a tid a   m am lak at 
qoloqligicha,  aholi  turm ush  darajasi  esa  pastligicha  qola  berdi.
M am lakatda Afg‘onistonni  zam on  ruhiga  m onand 
davlatga  aylantirishni  istovchi  davlat  arboblari 
ham   y o ‘q  em as  edi.  Bu  a rb o b la rd a n   biri  — 
q iro ln in g   q a rin d o sh i  M u h a m m a d   D ovud  edi 
(1908— 1978).  U  1953-yildan  1963-yilgacha  Bosh  vazir  lavozim ida  ishladi. 
Dovud  iqtisodning  davlat  yo‘li  bilan  boshqarilishi,  m am lakat  ichki  hayoti- 
ni  erkinlashtirish  tarafdori  edi.  1956-yilda  hukum at  5  yillik  reja  qabul  qildi. 
U nda  asosiy  e’tib o r  sanoat,  tran sport,  qishloq  x o ‘jaligiga  qaratildi.  1959- 
yilda  ayollarning  chodra  yopinib  yurishi  bekor  qilindi.
D ovud  hukum ati  boshlagan  o ‘zgarishlar  islohotga  qarshi  kuchlarning 
q attiq   qarshiligiga  du ch   keldi.  Bu  k u ch lar  m am lak at  hayo tida  c h u q u r 
o ‘zgarishlarga  tayyor  b o im a g a n   aholi  katta  qism iga  tay an ar  edi.  N atijada, 
Dovud  1963-yilda  iste’fo  berishga  m ajbur  b o id i.
D ovud hukum atidan keyingi  hukum atlar ham  (M u ham m ad Yusuf 1963— 
1967,  N u r A hm ad  E tim odi  1967— 1971,  M.  Shafiq  1972—1973)  m am lakat 
ijtim oiy-iqtisodiy  hayotida  biror jiddiy  o ‘zgarish  qila  olm adilar.  Aksincha, 
iq tiso d iy   q iy in ch ilik   kuch ay d i.  A holini  o z iq -o v q a t  m ah su lo tla ri  bilan 
ta'm in lash   qiyinlashdi.  M am lakatda  kuchaygan  ijtim oiy-iqtisodiy m uam m o- 
lar  oxir-oqibatda  h u km ron  doiralarda  b o iin is h   yuz  berishiga  olib  keldi.
S hunday  sharoitda,  1973-yilning  17-iyulida  harbiylar  davlat  to ‘ntarishi 
o ‘tkazdilar.  Hokim iyat  Afg‘oniston  m arkaziy  q o ‘m itasi  q o iig a   o ‘tdi.  Uning 
tarkibi,  harbiylardan  tashqari:  fuqaro  arboblaridan  ham   iborat  edi.  Ularga