Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

Пигментнинг хиллари


Табиий бўр — бўёқчилик ишларида бўр грунтовкалар, шпаклевкалар, шунингдек, сувли ҳар хил бўёқлар, асосан елимли аралашмалар тайёрлашда ишлатилади.
Кимёвий таркиби жиҳатидан олганда, у тоза калсий карбонатдир. Унда фақат оз миқдорда темир оксидлари ва қум учрайди. Ишлаб чиқариш усулига қараб бўр ҳар хил бўлади. Йирик бўр кондан қазиб олинган ҳолида ҳар хил катталикдаги бўлаклардан иборат бўлади. Тўйинган бўр олиш учун йирик бўр тегирмонларда тортилади. Бўр чанги олиш учун янчилган бўр ҳаво сепа­раторларидан ўтказилади. Сепаратордан ўтган бўр сувда лойқатиб тозалаб олинса, тозаланган бўр ҳосил бўлади.
Бўёқчилик ишларида тозаланган бўр ёки унинг чангини ишлатиш маъқул. Чунки бўр туйилган ҳолатда ишлатиладиган бўлса, унга қум аралаштириш зарурдир.
Бўр пигменти қўшилган бўёқнинг беркитувчанлиги 100—120 г/м². Бўрни ҳар қанақа пигментга аралаштириш мумкин, бу жиҳатдан олганда бўр таркибида ишқор бўладиган бошқа оқловчи моддалардан катта фарқ қилади. Бўрни исталган пигмент билан ишлатиш учун унга оҳак аралашмаган бўлиши керак.
Ҳавойи оҳак оқ пигмент сифатида ҳам ишлатилади. Бунинг учун энг тоза оҳакни танлаб олиш керак, акс ҳолда, ундаги аралашмалар оҳакнинг рангига таъсир этади. Оҳак замазканинг баъзи навларини ва линолеум ёпиштириладиган бўтқани тайёрлаш учун ҳам ишлатилади.
Каолин — оқ тупроқ, сувли бўёқ аралашмалар тайёрлаш учун ишлатилади. Шипларни ва деворнинг юқори қисмларини каолин билан оқлаш мумкин. Бунда, каолинга елим қўшмаса ҳам бўлади, чунки у жуда кам кўчади. Бўр аралаштирилган колерларга бўялиш ва техник сифатларини яхшилаш учун каолин қўшилади. Каолин қўшилган колер анча мойлироқ бўлади, бўёқ бир текис чиқади. Каолин қўшилмаган колерга қараганда мўйқалам билан яхшироқ бўялади.
Тайёр бўёқларнинг қуруқ аралашмаларини тайёрлашда тўлдиргич сифатида бўр ўрнига туйилган оҳактош ва мармар чиқиндиси ишлатилади. Туйилган оҳактош ҳам, мармар чиқиндиси ҳам ўзининг физик хоссалари жиҳатидан бўрдан кескин фарқ қилади, чунки туйилган оҳактош ва мармар чиқиндисини майдалашдан ҳосил бўлган мармар кукуни кристалл тузилишга, бўр эса аморф тузилишга эгадир.
Қорилган мой бўёқлар тайёрлашда уларни арзонлаштириш учун тўлдиргич ашё сифатида оғир шпат-барий сулфиддан иборат бўлган оқ рангли табиий моддадан ишлатилади. Оғир шпат мойга қўшилганда худди бўр каби ўзининг оқ рангини йўқотади, лекин мой бўёқларга озроқ оғир шпат қўшилса, уларнинг бўяш-техник хоссалари ёмонлашмайди, аммо бўёқнинг беркитув­чанлиги кескин камайиб кетади. Оғир шпат кислоталарда ҳам, ишқорларда ҳам эримайди. Шунинг учун бўёққа оғир шпат қўшилган ёки қўшилмаганлигини билиш жуда осон.
Рух белиласи — рух оксидидан (ЗнО) иборат бўлган оқ кукун. Рух белила бўёғи атмосфера таъсирига жуда чидамли бўлмаганлиги сабабли, у кўпинча бинонинг ички қисмидаги буюмлар юзасини бўяшда ишлатилади.