Ё. Н. Файзиев,А. М. Ашурметов, А. Ж. Хамраев,М. Н. Агзамова, М. Д. Ахмедов, Билим соҳаси ижтимоий таъминот ва соғлиқни сақлаш-500000 Таълим сохаси соғлиқни сақлаш -510000

5.ЎТКИР ҚОН КЕТИШИДА ОРГАНИЗМДА ЮЗ БЕРАДИГАН ЎЗГАРИШЛАР.

Компенсатор мослашув механизмлари.Қоннинг қон томири изидан чиқиб кетиши натижасида касалнинг танасида гиповолемия ҳолати – айланувчи суюқлик ҳажмининг камайиши ривожланади. Бунга жавобан касалнинг организмида қуйидагича муайян компенсатор-мослашувчи механизмлар ишлай бошлайди,вена қон томирларида спазмлар; тўқималардаги суюқликнинг қуйилиши ва юза артериа қон томирларнинг торайиши оқибатида тахикардия кузатилади.
Қон томирларининг ўзгариши механизми қон томирларидаги волюмо-, баро-, ва хеморецепторлардан бошланувчи рефлектив сезувчанлик билан боғлиқдир. Бунда сезувчанлик тизимига фаоллик бериш катта ўрин тутади. Юрак ва йирик қон томирларидаги гипоталамус, сўнгра эса гипофиз ва буйрак усти безларининг таркибий тузилишидаги фаоллашувга олиб келади. Схемада симпато-адренал тизимининг фаоллашуви механизми кўрсатиб берилган.Симпато-адренал тизимининг организмга таъсири одам танасида юқорида келтирилган компенсатор-мослашувчи ўзгаришларга олиб келади ва қуйидаги босқичларда кечади.

1. 
   Венанинг спазми.Вена қон томирлари – бу қон томирларида оқувчи қонларнинг асосий қисмини ўзида жамлаб турувчи тизим бўлиб, уларда танада айланаётган умумий қон ҳажмининг 70-75%и жойлашган. Қон йўқотилишида ривожланадиган веномоторик таъсир кучи (вена қон томиридаги тонуснинг ошиши) АҚҲ даги қон йўқотилишининг 10-15%гача бўлган ҳажмининг ўрнини қоплаши мумкин. Шу билан бирга, бунда юракнинг веналарга қон ҳайдаши даражаси деярли камаймайди.
   
2. 
   Тўқималар суюқлигинг қуюлиши.Гиповолемия, шунингдек юрак қон ҳайдаши сустлиги натижасида капиллярларда гидростатик босим камаяди, бу эса ўз навбатида уларга тўқималараро суюқикнинг ўтишига олиб келади. Илк 5 минутлик қон йўқотилишида бундай механизм умумий АҚҲнинг 10-15%гача бўлган йўқотишнинг ўрнини қоплашни таъминлаши мумкин. Шундай қилиб, оқибатда қисқа гемо концентрациядан кейинги гемодилюция ривожланади.
   

Гемодилюциянинг ривожланиш даражаларидаги асосий кўрсаткич сифатида қоннинг солиштирма оғирлиги, гематокрит, гемоглобин даражаси ва эритроцитлар миқдори кабиларни кўрсатиш мумкин. Айнан ушбу кўрсаткичлар клиникада қон йўқотилишининг ҳажми ва оғирлиги даражасини аниқлашда ишлатилади.

Ўткир қон йўқотилишида ривожланувчи аутогемодилюция танага таъсир кўрсатади. Қисқа муддатда гиповолемия ўрнини қоплайди,қоннинг реологик хусусиятларини яхшилайди,сақлов аъзоларидан эритроцитларнинг ювиб чиқарилишини таъминлайди ва қоннинг кислород ҳажмини тиклайди.Тананинг сақлов аъзоларига фаолиятсиз капиллярлар (барча капиллярларнинг 90%) киритилади. Булар асосан скелет мушак тизимининг капилляр тўри ҳамда жигар (АҚҲ ҳажмининг 20%игача сақланади) ва талоқ (АҚҲ ҳажмининг 16%игача) кабилардир.

Ўткир қон йўқотилишида суюқликнинг капиллярлараро кўчиб ўтиши нотўқима суюқликлар умумий ҳажмининг ½-1/3 қисмини, яъни 4-7 литрни ташкил этиши мумкин. Одам танасидаги нотўқима суюқликларнинг умумий ҳажми тана оғирлигининг 20%ини ташкил қилади.Таркибий тузилиши нуқтаи-назаридан тўқималараро суюқлик қондан шаклий элементлар ва оқсил моддасининг камлиги билан фарқланади. Шунга кўра, айланиб турган қондаги йўқотишнинг тезлик билан ўрни тўлдирилишига қарамасдан, унинг сифат таркибий тузилиши 1-жадвалда кўрсатиб берилганидек, секин-асталик билан тикланади.

1-жадвал. Йўқотилган қон ҳажмининг ўрини тўлдириш муддатлари