Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

10-расм. Юрак ўтказувчи систмасининг тузилиш схемаси.
1 — юқори кавак вена; 2 —пастки кавак вена; 3—ўкг бўлма қулоғи; 4 — синоатриал ту-гун: 5 — атриовентрикуляр тугун; 6—Гис тутламининг умумий оёқчаси; 7— ва 8 — Гис тутламининг ўнг ва чап оёқчалари; 9 — сўр-ғичсимон мускуллар; 10 вз П — ўнг ва чап бўлмалар; 12 ва 13 — ўнг ва чап қоринчалар.
Атриовентрикуляр тугун юракнинг ўнг бўлмасида, бўлмалараро тўсиқ соҳасида, ўнг бўлмани қоринчадан ажратиб турган қўшувчи тўқима ҳалқаси яқинида бўлади. Қўзғалишни бўлмалардан қоринчаларга ўтказувчи мускул кўприги бўлган Гис тутами атриовентрикуляр тугундан бошланади. Бу тутамнинг бошланғич қисми (уни Гис тутамининг ум-мий оёқчаси ҳам дейишади) қо-ринчалараро тўсиқ бўйлаб қоринчага кириб, иккита тармоққа (Гис тутамининг ўнг ва чап оёқчалари) ажралади, улардан бири юракнинг ўнг қоринчасига, иккинчиси чап қоринчасига боради.
Утказувчи системанинг охирги тармоқлари Пуркине толаларининг тўридан иборат, бу тўр эндокард остида жойлашган ва кенг ёйилган бўлади, Пуркине толалари миокарднинг мускул толалари билан анастомоз ҳосил қилади. Қўзғалиш ўтказувчи систсманинг тармоқлари бўйлаб юрак мускулининг ҳаммасига етиб боради ва унинг қисқаришига сабаб бўлади.
Шундай қилиб, юракни қисқартирувчи импульс синоатриал тугунда пайдо бўлиб, ўнг ва чап бўлмаларнинг қисқарувчи миокарди бўйяаб тарқалади ва атриовентрикуляр тугунга боради. Импульс бу тугундан Гис тутами бўйлаб ўнг ва чап қоринчаларга ўтадида, уларнинг систоласига сабаб бўлади.


Юрак автоматияси
Юракнинг характерли хоссаларидан бири унинг автоматиясидир. Орган, тўқима ёки ҳужайранинг ўзида ташқи таъсиротсиз пайдо бўла диган импульслар таъсирида шу орган, тўқима ёки ҳужайранинг қўзгала олиши автоматия деб аталади. Автоматия юзага келишининг сабаби — орган ёки ҳужайранинг ўзида модда алмашинувининг ўзгари шидир.