Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Таъсир этиш методикаси


Электр билан таъсир этиш. Электр билан таъсир этиш методикаси марказий нерв системасининг функцияларини текширишда асосий усуллардан бири ҳисобланади. Бош мия катта ярим шарлари пўстлоғининг муайян қисмларига кучсиз злектр токи берилганда ҳайвонларнинг турли ҳаракат реакциялари юзага чиқишини 1870 йилда Фритч билан Гитциг, сўнгра В. Я. Данилевский, В. М. Бехтерев ва бошқа кўп тадқиқотчилар кўрсатиб беришди. Катта ярим шарларнинг муайян қисмига таъсир этиш йўли билан айрим мускул группаларини қисқартириш ва ҳатто бир мускулнинг якка қисқаришларини юзага чиқариш мумкин.
Электр билан таъсир этиш методикаси ҳайвонлар устидаги тажрибада синаб кўрилгач, одамдаги нейрохирургия операцияларида ҳам татбиқ этилди. Хирург шу методикадан фойдаланиб, бош мия пўстлоғининг турли қисмлари қандай функционал роль ўйнашини аниқлайди. Бундай операциялар вақтида бемор маҳаллий оғриқсизлантириш шароитида бўлиб, эс-ҳуши сақлангани учун электр билан таъсир этиш вақтида қандай сезгилар келиб чиқаётганини айтиб бера олади. Электродлар катта ярим шарлар пўстлоғининг қайси қисмига қўйилишига қараб, одам гавдасининг турли қисмларида иссиқ, совуқ, санчиш, жимирлаш сезгиларини, шунингдек ёруғлик, товуш, ҳид сезгиларини пайқай олади. Сезги характери — модаллиги миянинг таъсирланадиган жойига боғлиқ.
Таъсир этиш методикаси мия стволинииг пўстлоқ остидаги структуралари ва орқа мия фуикцияларини текширишда ҳам қўлланилади. Уткир тажрибадагина эмас, хроник тажрибада ҳам электр токи билан таъсир кўрсатилади. Шу мақсадда миянинг турли структураларига электродлар қўйиб, калла суякларига тиш цементи ёрдами билан маҳкамлаб қўйилади. Стимулятордан келган симларни электродларга улаб, муайян нерв марказларига кўп ойлар мобайнида электр токи билан таъсир этиш ва шунда келиб чиқадиган функционал ўзгаришларни ўрганиш мумкин. Электр токи марказий нерв системасининг муайян даражада чекланган (масалан, бир неча куб миллиметрлик) қисмига таъсир этиши учун ингичка электродлар ва бўсаға кучига яқин миқдордаги ток қўлланилади. Айни вақтда электродни миянинг текшириладиган қисмига аниқ қўйиш ғоят муҳим, шу мақсадда стереотаксис техникасидан фойдаланилади.