Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Ключевые слова: дастан, тюрк, огуз, государство, война, власть, обряд, традиция.
Aynur Xəlilova
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
e-mail: aynur [e-mail]
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” EPOSUNUN TÜRK DASTANLARINA TƏSİRİ
(“Baybörənin oğlu Bamsı Beyrək” və “Alpamış” paralelliyi)
Özət
Oğuzlar milli-etnik törəniş etibarilə prototipi tarixi şəxsiyyət olub mifləş­miş obraz statusunda folklor yaddaşına köçmüş Oğuz kağana bağlanan, alplıq, ərənlik, fütuhatçılıq keyfiyyətlərinə malik qədim türk tayfalarından olmuşlar. Onlar təkcə igid-ərənlərilə deyil, milli sənətkarları ilə də məşhur olmuşlar. Söz və musiqini vəhdət şəklində özündə birləşdirən sənətin təmsilçiləri olan bu el sənətkar­ları – ozanlar oğuzlardan bəhs edən və “Oğuznamələr” adı ilə məşhur olan dastanlar düzüb qoşmuşlar.
Bildiyimiz kimi, orta əsr tarixçisi Fəzlullah Rəşidəddinə də məxsus “Oğuz­namə” mövcuddur. Lakin F.Rəşidəddinin “Oğuznamə”si salnamə səciy­yə­li tari­xi əsərdir. Sırf folklor hadisəsi kimi meydana gələn və dastan halında möv­cud olan mətnlər isə “Oğuz kağan” və “Kitabi-Dədə Qorqud” oğuznamə­ləridir.
Milli kimliyimizin ifadəçisi olan və etnomədəni hadisə kimi ortaya çıxan “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu tarixi-etnik yaddaşın daşıyıcısı missiyasında aid ol­duğu millətin etnopsixoloji xüsusiyyətlərini, milli-mənəvi dəyərlər sistemini, etnik yaşam və düşüncə tərzini, tarixi-coğrafi ərazisini, igidlik-ərənlik keyfiy­yət­lərini və s. kompleks şəkildə təqdim edir. Bu əvəzsiz xəzinə milli-etnik kon­tekst­­­lə yanaşı, ümumtürk səciyyə daşımaqla da böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Türk eposçuluq ənənəsinin ana xəttində yer alan “Kitabi-Dədə Qorqud” epo­su­nun əhəmiy­yə­tin­dən biri də onun digər türk dastanlarının yaranma və for­ma­laşma prosesinə təsiri məsələsidir. Belə ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” mükəmməl folklor mətni kimi özündən sonra ortaya çıxan bir sıra türk dastanlarına çeşidli aspektlərdə bu və ya digər dərəcədə öz təsirini göstərmişdir. Bunlardan biri də“Alpamış” dastanıdır.
Məruzədə “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun “Alpamış” dastanına təsiri mə­sə­ləsi geniş şəkildə araşdırılacaqdır.