Дуне динлари тарихи укув кулланма


-МАВЗУ. ИЛК ДИНИЙ ЭЪТИЦОДЛАР



Download 5,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/143
Sana13.05.2022
Hajmi5,73 Mb.
#603311
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   143
Bog'liq
Dunyo dinlari tarixi

2-МАВЗУ. ИЛК ДИНИЙ ЭЪТИЦОДЛАР
Режа
1. Диний онг асосларининг шаклланиши.
2. Илк диний тасаввурлар
3. Инсониятнинг кадимий хдёттарзи.
Таянч суз ва атамалар
1. Дин
2. Эътикод
3. Мифология
4. Теология
5. Политеизм
6. Монотеизм
7. Анимизм
8. Тотемизм
9. Фетишизм
10. Шаманизм
Мавзу унув мацсади: Талабаларда шк диний эътщодларнинг
вужудга келишидаги тарихий-тадрижий босцичлари, кишиларда
ш к диний эътщоднинг шаклланиши, ш к диний эътщодларнинг
цачон ва цайси минтацаларда вужудга келганлиги, инсонларнинг
у эътщодларни цабул цшишдаги царашлари, 
ш к диний
эътщодларнинг диний, шмий, маънавий, тарихий ва замонавий
куринишлари у;ацида тушунча ва тасаввурларни шакллантириш.
“Инсон качондан бери Худога 
ишониб келади?”, “Дин качон пайдо 
булди?” 
каби 
саволлар 
доимо 
олимларни кизиктириб, уйлантириб келган. Мазкур изланишлар 
неча асрлардан бери давом этиб келаётган булса-да, х,али хднуз 
бу борада бир т^остамга келинмаган. Умумий маънода, бугунги 
кунда фанда динларнинг шаклланиши тарихига оид икки хил 
караш мавжуд.
Биринчи карашга кура диннинг пайдо булиши бевосита 
инсониятнинг яралиши билан боглик. Худо илк инсонларни 
яратиши билан уларга Узини танитди, натижада инсон илк динга 
эътикод кила бошлади. Бундай караш фанда 
“теологии ёндашув
” 
деб номланади. Бугун мавжуд булган хдр кандай дин узининг 
тарихини инсоният яралиши — илк инсон билан боглашини
Диний онг асосларининг
шаклланиши
16


куришимиз мумкин. Жумладан, ислом динида - Одам ва Хдвво, 
ях,удийлик ва христианликда - Адам ва Ева, зардуштийликда -
Говмард, синтоизмда - император Микадо ва бошкалар. Мазкур 
таълимотлар динларнинг мукаддас манбаларида баён килинган.
Теологик ёндашувга кура, турли буюмларга сигиниш ва 
купхудолик, жумладан анимизм, тотемизм, фетишизм 
ва 
шомонлик яккахудолиликдан кейин юзага келган.
Динларнинг келиб чикиши хдкидаги иккинчи караш фанда 
“материалистик 
ёндашув
” 
деб 
номланади. 
Мазкур 
карашларнинг пайдо булиши антик даврга бориб такалиб, илк 
бор кадимги юнон файласуфлари карашларида акс этган. XVII 
асрга келиб Европада черков хокимиятининг сусая бошлаши, 
хурфикрлилик намояндалари - дин танкидчиларининг пайдо 
булиши, XIX асрнинг иккинчи ярмида Чарльз Дарвин томонидан 
“Турларнинг келиб чикиши” (1859) номли асарнинг чоп этилиши 
хам туртки булди. Кейинчалик мазкур карашлар Август Комт ва 
Людвиг Бухнерлар томонидан энг чуккисига кутарилди. Унга 
кура дин бу ижтимоий ходиса, инсон тафаккури, эмоциялари 
махсулидир. Мазкур караш тарафдорлари фикрича, динлар 
содцадан 
-
мураккабга, 
умумийликдан 
-
хусусийликка, 
купхудоликдан — яккахудоликка томон узок тарихий эволюцион 
жараённи босиб утган- Унга кура, илк даврдаги ибтидоий 
одамнинг жисмоний, физиологик, асаб-эндокрин, биологик, 
психологик ва бошка сохалари узига хос хусусиятларга эга эди. 
Бу нафакат унинг хаёти ва фаолиятига, феъл-атворига, балки 
унинг фикрлаш даражасига, кучли хаяжонланишига, тасаввур 
этишига, мустахкам, хакикий ёки сохта мантикий конуниятларни 
кашф этишига таъсир курсатади. Уйку, туш ва нафас олиш каби 
холатларда танани бошкарувчи ва улим билан ундан ажратиб 
турувчи, хаёт багишловчи кандайдир куч мавжудлигига ишонган 
аждодларимиз, мазкур куч харакат килувчи хар бир нарса: дарё, 
куёш, ой, дарахт каби мавжудотларда бор деб тасаввур 
килганлар. Натижада, инсон куркуви, хурмати, эхтиёжи ва 
зарурати даражасида уларга сигина бошлаган.
Материалистик мактаб тарафдорлари фикрига кура, курку в 
динларнинг келиб чикишида асосий роль уйнаган хиссий 
холатдир. Жумладан, инглиз файласуфи Херберт Спенсер (1820-
17


1903) хдм ибтидоий кабила динларининг келиб чикишига куркув 
натижасида 
“аждодларга 
сигиниш” 
сабаб 
булганлигини 
таъкидлайди. Спенсер ижтимоий хисоб-китобларга суянган 
холда, хаёт куркувининг динлардаги урнига алохида диккатни 
тортади. Бу куркувнинг аждодларга нисбатан ибодатнинг барча 
куринишлари шакллантирганлигини ва тангриларнинг устун ёки 
кахрамон булган аждодлардан танланганлиги фикрини илгари 
суради; 
хар 
бир 
динда 
аждодларга 
алохида 
эътибор 
каратилганлигига ишора килади.
Таникли психолог Зигмунд Фрейд (1856-1939) хам диннинг 
келиб чикишини айнан куркув хисси билан боглайди. Унинг 
фикрига кура, матриархат даврида узига жуфт топиш учун ёш 
йигитлар 
оталарини 
у л Д и Р и (5? 
хатто 
уз 
оналарига 
хам 
уйланганлар. Вакт утиши билан угил уз отасининг жонига касд 
килганидан виждони кийналиб, отасининг рухи ундан касос 
олишидан куркиб, унга ибодат кила бошлаган. Фрейд бу 
назарияни “э
дип комплексы ”
деб атайди.
Макс Мюллер (1823-1900) фикрига кура, диннинг келиб 
чикиш и табиат ходисаларининг инсонга берган дахшатидан 
келиб чиккан ва у “
натурализм”
дейилади. Натурализм
физикавий мухитда учрайдиган кувват ва мавжудотларнинг 
идеаллаштирилиши, шахслаштирилиши ва илохийлаштирилиши 
демакдир. 
Ушбу 
фикрни 
илгари 
сурган 
Макс 
Мюллер 
хиндуизмнинг мукаддас китоби Ведаларга суянган. Ведалардаги 
худо номларининг табиат ходисалари билан алокадор эканлиги 
фикрини уртага ташлаган; мисол учун “Агни”нинг “олов”, 
“Дяус”нинг “кук” (осмон) маъноларини билдиришини, бу суздан 
французча “Dieu” (лотинча Deus), испанча “Dios” (Худо) 
сузларининг келиб чикканини маълум килган. Мюллер деярли 
барча динларда худо номлари, аввал олов булиши билан бирга, 
табиат 
ходисаларини 
билдиришини; 
табиат 
кучларига 
гайритабиий бахо бериш мойиллигини уйготганлиги ва тил 
узгаришлари натижасида динлардаги барча мукаддас тасаввур ва 
эътикодларнинг юзага келганлигини билдирган.
Мазкур мактаб тарафдорлари динларнинг юзага келиши ва 
шаклланиши анимизм, тотемизм, фетишизм ва шаманизм каби 
боскичларда юзага келганини таъкидлайди.
18



Download 5,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish