Dukkakdoshlar (Fabales) oilasi

Dukkakdoshlar (Fabales) oilasi

• Reja.
• 1. Burchoqdoshlar va ularni sistematikasi
• 2. Burchoqdoshlar oilasi vakillari.
• 3. Burchoqdoshlar oilasi vakillarini dorivorlik xususiyati.

Burchoqdoshlar (Fabaceae) oilasi

oilasining vakillari butun yer yuzida keng tarqalgan bo‘lib, hayotiy shakli daraxt, buta, bir, ikki va ko‘p yillik o‘simliklardir. Barglari uch yaproqchali, patsimon va panjasimon, murakkab, yon bargchalarga ega, poyada ketma-ket joylashgan. Ba’zan barglari shaklini o‘zgartirib gajakka aylangan. Ulaming yon bargchalari tikanga ham aylanishi mumkin yoki yirik bo‘lib oddiy barg deb ham aytiladi. To‘pgullari sochoq, boshcha, shingil, kallakchaga yig'ilgan, ba’zan gullari yakka o‘mashgan bo‘ladi

Gullari ikki jinsli, zigomorf. Gul kosasi 5 ta gulkosa bargiga ega bo‘lib birikib o'sgan. Gultojibarglari ham 5 ta. Ustki gultojibargi katta boiib yelkan yoki bayroqcha deyiladi. Ostki ikkita gultojibarglari birikib о'sib qayiqchani hosil qiladi. Changchilari 10 ta, ulardan bittasi erkin, 9 tasi chang iplari bilan birikib o£sgan, ba’zan

10 tasi ham erkin o‘sishi mumkin.

Dukkakdoshlar (Fabales) oilasi

Sistematikasi

Bo’lim. Magnpliyatoifa – Magnoliophyta

Sinf. Magnoliyasimonlar – Magnoliopsida

Qabila. Burchoqnamolar – Fabales

Oila. Burchoqdoshlar – Fabaceae

Turkum. Sebarga – Trifolium

Tur. O’tloq sebargasi – Trifolium protense

Sistematikasi Bo’lim. Magnpliyatoifa – Magnoliophyta Sinf. Magnoliyasimonlar – Magnoliopsida Qabila. Burchoqnamolar – Fabales Oila. Burchoqdoshlar – Fabaceae Turkum. Sebarga – Trifolium Tur. O’tloq sebargasi – Trifolium protense

Sebarga (Trifolium) turkumi ko‘p yillik, bir yoki ikki yillik o‘t o‘simIiklardir. Barglari uch yaproqchali murakkab barglardir. Boshcha to'pgulni hosil qiladi. Asal beruvchi o‘simliklar hisoblanadi. Bu turkumning bir necha turlari yem-xashak uchun ekiladi. 0 ‘zbekistonda bu turkumning 7 ta turi yowoyi holda o‘sadi. Keng tarqalgan o‘tloq sebargasi turlari (T. pratense)-ko‘p yillik, yarim yotib o‘suvchi o‘simlik, o‘rmalovchi sebarga (T. repens) ko‘p yillik o‘t o‘simlik, dala sebargasi(T.resupinatum) bir yillik o‘t o‘simlik.

Loviya (Vigna)

Loviya (Vigna) turkumi-bu turkum vakillari poyasi tik yoki yotib o£sadi. Issiqsevar, janubda keng tarqalgan. Barglari uch boiakii, yon bargchali, guli oqimtir yoki qizil, 3-4 tadan lx>iib, bir qoitiqda o‘rnashadi. Dukkagining bo'yi 10-20 sm, urug‘i ovalsimon yoki buyraksimon shaklda boiadi.

Oq akatsiya, (Robinia pseudoacacaia L) 

Dukkakdoshlar oilasiga mansub daraxt turi. Boʻyi 20—30 m. Bargi uzun bandli, uz. 10—25 sm, patsimon murakkab; har bir bargi 5—12 juftgacha yaproqchali. Gullari oq, hidli, shirali, toʻpguli shingilsi-mon. Dukkagi tuksiz, uz. 5—7 sm. Apr.ning oxiri — mayning boshida gullaydi, okt.da meva tugadi. Oʻrta Osiyoda manza-rali (asalli) daraxt sifatida park va xiyobonlarga ekiladi, qurgʻoqchilik-ka va shoʻrga chidamli boʻlgani bois togʻ yonbagʻirlarini va adirlarni oʻrmonlashtirish uchun koʻpaytiriladi. Yogʻochi pishiq. Duradgorlikda ishlatiladi.

Soya (Glycine)

Urug‘ining tarkibida 30-40% oqsil, 15-20 foiz moy boiib, A,В va E vitaminlariga boyligi bilan ajralib turadi. Soyaning urugidan 150 tadan ortiq turli xil noz-ne’matlar: jumladan moy, sut, qaymoq, un, non, konfet, konserva, kofe, sovun va boshqa mahsulotlar tayyorlanadi.

No’xot (Cicer)

No‘xot turkumi-bir va ko‘p yillik o‘t o‘simIiklardir. Barglari toq patsimon murakkab, bu turkumning 27 turi bor. Shundan MDH florasida 14 turi, 0 ‘zbekistonda 9 turi uchraydi.

Gledichiya, tikandaraxt (Gleditshia)

Bargi qoʻsh patsimon murakkab. Gullari bir jinsli., aktinomorf, mayda, koʻkish, barg qoʻltigʻidan chiqqan boshoqsimon chochoq toʻpgulda joylashgan. Dukkagi yirik, uzun, jigarrang , Shim. va Jan. Amerikada, Jan. Osiyoda va Afrika tropiklarida 12 turi maʼlum. Shim. Amerikadan kelib chiqqan tikanli Gledichiya (G. tricanthos) Oʻrta Osiyo, Kavkaz, Qrimda ekiladi. Tez usadi, boʻyi 40 m gacha boʻladi. May—iyunda gullaydi; qurgʻoqchilikka chidamli, qattiq tikanli, yashil devor hosil qilish uchun ekiladi. Gledichiyaning guli nektarga boy.

Yapon saforasi (Sophora japonica )

Barglari to'kiladigan, balandligi 15-25 m gacha ko‘tari-ladigan, tanasi to‘gri shaklli, novdalari yoyilib ketgan, oq akasnikiga nisbatan qalinroq, dumaloq, shox-shabbalari manzarali daraxt.

Qashqarbeda (Melilotus)

Sariq qashqarbeda (Melilotus officinalis) ikki yillik o‘t. Bo‘yi 20-100 sm bo‘lib, poyasi tik o‘sadi, shoxlangan. Barglari murakkab, uch yaproqchali, yaproqchalari tuxumsimondan ingichka nashtarsimon shaklgacha, uzuniigi 9-25 mm, kengligi 2-8 mm, poyada ketma-ket joylashgan. Gullari sariq rangli bo‘lib, shingilsimon to‘pgulda o‘mashgan. Uning tarkibida 0,9% kumarin, glikozidlar, oshlovchi moddalar, С, E vitaminlari, eflr moyi bor. Tabobatda o‘simlikning guli va bargi bor novdalari ishlatiladi. 0 ‘simlik tarkibidagi kumarinlar markaziy asab tizimiga ta’sir etish xususiyatiga ega bo‘lgani

Astragal (Astragalus)

Bu o’simlik ko‘p yillik, ba’zan bir yillik chala buta va buta o’simliklar hisoblanadi. Barglari toq patsimon murakkab barg. Bu turkumning 90Gga yaqin turi MDH florasida uchraydi. 0 ‘zbekistonda esa 250 turi o‘sadi.

Ayrim turlarining yer ustki qismi tarkibida glitserizin moddasi, flavonoidlar va mikroelementlar bor. Damlamasi gipertoniya kasalligini davolashda qo‘llaniladi.

Shirinmiya (Glycyrrhiza)

Bu o‘simlikning ildiz tizimi yaxshi rivojlangan bo‘lib, to‘qayzorlarda qalin pichanzorlarni tashkil etadi. Uning ildizi tibbiyotda ayrim kasalliklami davolashda ishlatiladi.

Tuzdi: Begmatov Jo’rabek Guruh: 206 Tekshirdi: Xamid Azizov

ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!