Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Dorivor o‘simlik xom ashyosining qoldiq namligini aniqlash. 
Vazifa. 
1. Dorivor o‘simlik xom ashyosining qoldiq namligini aniqlang. 
Kerakli asbob-uskunalar va yordamchi materiallar. 
1.
Tekshirish uchun dorivor o‘simlik xom ashyosi – 200,0 g. 
2.
Qaychi. 
3.
Byuks. 
4.
Quritgich javoni. 
5.
Analitik tarozi. 
6.
Eksikator. 
Dorivor o‘simlik xom ashyosida ma’lum miqdor qoldiq namlik bo‘lishi katta axamiyatga ega, 
lekin uning miqdori me’yoriy texnik xujjatda ko‘rsatilgan miqdordan ko‘p bo‘lishi mumkin emas. 
Agar qoldiq namlik me’yoridan ko‘p bo‘lsa, o‘simlikdagi fermentlar ta’sir qiluvchi moddalarni 
parchalab, gidrolizga uchratish kabi xom ashyoning sifatini pasaytiruvchi yoki to‘la yo‘qatuvchi 
xollarni keltirib chiqaradi. Bundan tashqari ortiqcha qoldiq namlik xom ashyoni chirishiga va mog‘or 
bosishiga sabab bo‘ladi. SHuning uchun ham dorivor o‘simliklardan tayyorlangan xom ashyoni 
qurigandan so‘ng idishlarga joylash, nam, zax bo‘lmagan va shamollatib turish imkoniyati bor
joylarda saqlash maqsadga muvofiqdir. SHu bilan bir qatorda xom ashyoning juda ham qurib 
ketishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Aks holda xom ashyo idishlarga joylash va qayta ishlash vaqtida 
maydalanib, sifati buziladi. 
Xar bir xom ashyoning qoldiq namligi shu o‘simlik uchun belgilangan MTH da keltirilgan 
bo‘ladi. 
Xom ashyoning qoldiq namligi deganda uni doimiy og‘irlikkacha quritish jarayonidagi 
yo‘qotilgan gigroskopik namlik va uchuvchan moddalar miqdori tushuniladi. 
Ishni bajarish tartibi. 
Xom ashyoning analitik namunasi taxminan 10 mm qilib maydalanadi va 0,01 g aniqlikda 
ikkita tortma (3 g dan 5 g gacha) tortib olinadi. Olingan xom ashyo oldindan quritilgan va qopqog‘i 
bilan tortilgan byuksga solinadi va 100-105
o
S gacha qizdirilgan quritish javoniga qo‘yiladi. Quritish 
javonining xarorati yana 100-105
o
S ga etgandan so‘ng quritish vaqti boshlangan xisoblanadi. 
Birinchi tortish ishlari barglar, o‘tlar, gullar uchun 2 soatdan so‘ng, ildizlar, ildizpoyalar, mevalar, 
urug‘lar va po‘stloq uchun esa 3 soatdan so‘ng bajariladi. Quritish doimiy og‘irlikkacha olib boriladi. 

---

148 
Oxirigi ikkita tortish natijalari 30 daqiqa quritib, 30 daqiqa eksikatorda sovutilgandan so‘ng 
tortishdagi farq 0,01 g dan oshmasa, doimiy og‘irlikka erishilgan deb xisoblanadi. 
Ta’sir qiluvchi moddalar yig‘indisi va kul miqdorini absolyut quruq xom ashyoga nisbatan
xisoblash uchun, namlik ta’sir qiluvchi moddalar va kul miqdorini aniqlash maqsadida tortib olingan 
analitik namunadan 1-2 g (aniq tortma) olib, yuqorida ko‘rsatilgan usul bilan bajariladi. Bunda 
oxirigi ikki tortishdagi farq o‘zaro 0,0005 g dan oshmasligi lozim. 
Xom ashyoning namligi (X) foizlarda quyidagi formula bilan xisoblanadi: 
М
М
М
Х
)
(
1


; 
bunda
M
- xom ashyoni quritishgacha bo‘lgan miqdori g; 
M
1
- xom ashyoni quritgandan keyingi miqdori g. 
Oxirigi natija qilib, ikki parallel tajribaning noldan keyingi ikkinchi xonagacha bo‘lgan 
aniqlik bilan xisoblangan o‘rtacha arifmetik birligi olinadi. Ikki parallel tajriba ostidagi ruxsat etilgan 
farq 0,5% dan oshmasligi kerak. 
5-laboratoriya ishi.