Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в

уКУвчиларни 
М а к к а , 
М адина) Миср ва С там б у л г а ю бориш билан бирга, Р о с ­
с и я н и н а у н и в ерситетл ари ва техник 
у^ув 
ю р тл ар и га 
ю б ориш . керак. Б у н д а н т а ш ^ а р и янги усул м а к т а б л а - 
рига ^ ц у в ч и л ар т а й ё р л а ш
учун 
К а в к а з, К Р ИМ> О р е н ­
бург ва К озон ш а х а р л а р и г а
^ а м уц увч и лар 
юбориШ 
зарурли гин и у ^ т и р а д и 4.
Ж а д и д л а р м атбуоти д а маориф н и ислох цилиш м а : 
с а л а л а р и х^ар т а р а ф л а м а м у ^о к ам а цилинган эди. Унда 
м а к т а б ишини и^тисодий ва м олиявий том он л ари , у л а- 
м о л а р ва чоризм м а ъ м у р и яти н и н г янги усул м а к т а б л а -
1 «Ойна», ,1913, 6 - сон.
2 «Ойна», 1913, 7 - сон, 1914, 3 1 - сон, 1915, 1 0 -сон.
3 «ОйВа», 1914, 4 1 - сон.
4
«Ойна», 1913, 7 - сон.
1 5 - 6 0 8
225

---

рига мун осабатлари, 
укувч ил ар 
рухияти ва одобнга 
и ж обий т аъ си р килиш у су л л ар и , у^нтиш д а с т у р л а р и
ва м а к т а б ишига оид бош ц а куп м а с а л а л а р х а ц и д а ма- 
ц о л а л а р бериб б ориларди.
Ш уни хам алох.ида 
т а ъ к и д л а б
утиш зар у р к и , ж а ­
д и д л а р уз м а ^ о л а л а р и ва а с а р л а р н д а м аориф, и ж тим оий 
^аёт ва турм уш тарзи н и н г айрим том он лари ни ислох 
к;илнш зарурл и гин и уцтириш бил ан бирга ё ш л а р ди^- 
цатини м усулм он л арн и н г ^тм и ш м а д а н и яти г а, и лм -ф ан
со^аси да эриш ган ш у х р а т л а р и г а , диний ва хулций пок- 
л и к м а с а л а л а р и г а ж а л б цнлиб, утмиш ни м а в ж у д ах- 
волга та к д о с л а б курс ати ш га ^ а р а к а т х и лган эди л ар .
Ж а д и д л а р милли|"[ д о и р а д а чеклан и б ц о л м а д и л а р . 
У ларни н г матбуотн д а умумннсоний м а д а н и я т ю ту ^ л а- 
рк. 
ф ан ва 
педагогик фикр 
ян ги лн кл арин и тарриб 
цилиш со^а си да 
хам 
м а ъ л у м
иш олиб борилди. Бу, 
а л б а т т а , иж обий а х а м и я т г а эга эди.
Ж а д и д ч и л и к х а р а к а т и д а туркий х а л ц л а р учун я г о ­
д а тил я р а т и ш м уаммоси хам м а в ж у д эди. Р о сси я му- 
сул м он л ари н и ягона тил асосида бирлаш тириш. 
рояси
- 
(шнг иж од кори ва тарриботчиси И см оил Г асирииский 
эди. Унинг фикрича, бу ягона тил турк ва т а т а р т и л л а р и
за м и н и д а булиш и к е р а к эди. Б у
роя
Р оссиянииг турли 
^ л к а л а р и д а , ж а д и д л а р ор ас и д а т а р ц а л д н ва кенг бахс- 
л а р г а асос булди. Аммо бу м а с а л а н и хал ц и л и ш д а ж а ­
д и д л а р о р асид а 
я к д и л л и к йук эди. У ларни н г о р а с и д а
я к к а тил я р а т и ш м ум кин ли гига ш уб ха б и л ан ц ар ага н - 
л а р хам , бу 
рояни
х ^ л л а б -х у в в а т л а г а н л а р х ам бор эди.
«С ад ои Туркистон» р^зн ом аси хам Гаспринский 
foh
- 
сш ш х у л л а б -х у в в а т л а б ту р к ти л ид ан
ар а б , ф орс в а 
бош ца т н л л а р д а н кириб д олган сузл а рн и ч и ^ а р и б таш - 
л а ш , у л ар н и урнига турк сузларин и и ш л ати ш з а р у р л и ­
гини а с о с л а ш га уринди. Б у фикрни х у л л а б Х ожи-М уин 
Ш у к у р у л л о уз м а ^ о л аси билан чикди.
У ш бу м у н о за р а л а р н и я к у н л а б Б ехб уд ий унга уз му- 
носабатини билд и рад и. Унинг ф икрича, турк х а л ^ л а р и - 
никг л у г а т ф ондидан а р а б ва форс сузл арин и бутунлай 
ч и ^ а р н б т а ш л а б булм ай ди , чунки бу су зл а р а с р л а р д а- 
вом и да сингнб келган ва м а ъ л у м тари хи й с а б а б л а р г а
к у р а шу д а р а ж а д а унрунлаш иб кетганки, ул арн и ч щ а -
риб т а ш л а ш турк х а л ц л а р и н и у зар о яц и н л а ш ти р н ш ур- 
нига у зо ^ л а ш ти р и ш и мумкин. 
М а с а л а н , 
«ме^мои» су- 
зини ол ай л ик . Бу суз ас ли д а форс ти л и д ан к я р и б к е л ­
ган б у л с а д а т у р к учун х.ам, форс учун хам туш ун арл и ,
226

---

«кунак» сузи ф а ^ а т т у р к учун туш ун арли
холос. Тур- 
ри, бизнинг ти л и м и зга т у р к сузларин и киритиш керак, 
б иро^ сунъий йул 
б и л ан эмас, 
аста-секи и ли к 
билан 
м а ц с а д г а мувофик; бум ган д агин а,— деб ёзади Бе.\будий 
ва ян а д а в о м
этади: 
мусулм онл арн и
бирлаш тирувчи 
энг туяри й^'л бу форс, а р а б , турк в а рус ти л л а р и н и
урганиш дир. Б и з учун форс тили