Тухум пардасининг фарклари.
Анамниялар гурухига кирувчи умуртка
ли хайвонларнинг тухумлари ёпишкок, юпка парда билан уралган булади,
амниоталар гурухига кирувчи умурткали хайвонларнинг тухумлари эса жуда
каттик пуст билан \ралган булиб, бу пуст тухумни атмосфера таъсирида куриб
колишдан сакдайди.
Тухум пусти пергаментсимон ёки охак шимиб
каттиклашган булади.
Эмбрионларининг фарклари.
Иккала гурухга кирувчи умурткали
хайвонларда хам эмбрион дастлаб факат тухум пардаси билан уралган холда,
тухум
ичида
ривожланади.
Анамниялар да
ривожланишнинг
кейинги
даврларида эбрион тухум пардасини ёриб ташкарига, сувга чикади. Личинка
дастлаб тухум сариклиги билан озикланади ва жабра оркали нафас олиб,
ривожланишини сувда давом зттиради. Амниоталарда эса ривожланишнинг илк
даврларида эмбрион атрофида тухум юзасидан халкасимон бурма кутарилиб
чика бошлайди. Бу бурма борган сари катталашиб, эмбрионни зраб олади,
учлари бир-бирига якишхашиб кушилиб кетади ва натижада ички хамда ташки
вараклари туташ булиб колади. Бунда ташки вараги сероз парда ва ички вараги
амнион парда деб
аталади,
Натижада эмбрион амниотик бушликнинг ичида
колади, бу бушлик ичида махсус амнион суюклик йигилади ва эмбрион худди
анамнияларнинг эмбриони сувда сузиб юрганидек, амнион суюкликда сузиб
юради.
Демак,
анамниялар
гурухига кирувчи умурткали хайвонларнинг
эмбрионини сув куриб кол иш и дан сакдаса, амниоталар гурухига кирувчи
умурткали хайвонларнинг эмбрионини амниотик суюклик куриб колишидан ва
хар хил механик шикастланишлардан сакдайди. Лекин, амниотлар гурухига
кирувчи умурткали хайвонларнинг эмбриони кичкина буш л над а булганлиги
учун анамниялар гурухига кирувчи умурткали хайвонлар эмбриони сингари
нафас ололмайди ва парчаланиш махсулотларини уларга ухшаб ташки мухитга
чикариб таш лай олмайди. Шунинг учун хам амниоталар гурухига кирувчи
хайвонлар эмбрионида амнион пардаси хосил булиши билан бир вактда
алохида эмбрион органи - аллантоис ёки эмбрион сийдик пуфаги (ковуги) хам
хосил булади. Эмбрион сийдик пуфаги эмбрион ичаги кейинги кисмининг
буртиб чикишидан хосил булади ва кенгайиб, амнион билан сероз парда
орасвдаги бушликдан жой олган катта пуфакка айланади. Эмбрион узидан
ажраладиган
парчаланиш
махсулотларини
шу
аллонтоисга
чмкаради.
Аллантоис эмбрионнинг нафас олиш органи булиб хам хизмат килади. Чунки
аллантоиснинг ташки деворлари кон томирларига бой булиб, сероз парда билан
кушилган ва аллантоис капиллярлари ичидаги кон билан ташки мухит уртасида
тухумнинг майда-майда тешикчали каттик пусти оркали газ алмашинади. Тубан
амниоталарда шундай хол юз беради, сутэмизувчиларда эса аллантоис йущяиб,
унинг урнига йулдош ёки плацента хосил булади.
1
%
www.ziyouz.com kutubxonasi
Вояга етган индивндларининг фаркларн. Анамниялар билан амниота-
лар }фтасидаги фарклар вояга етган шаклларида хам кузатилади. Анамниялар
гурухига кирувчи умурткали хайвонларнинг териси доимо нам булиб туради,
сув ва газни яхши утказади, куп хужайрали тери безлари ишлаб чиккан
шилимшик модда терини коплаб туради* Химоя килувчи тангача ва копловчи
суяклар терининг бириктирувчи тукимасидан келиб чиккан. Амниоталар
гурухига кирувчи умурткали хайвонларнинг териси курук булиб, ундаги безлар
кескин кис кар ади (сутэмизувчилардан ташкари), эпидермиснинг юза катламида
шох моддалар хосил булади, яъни хужайраларида кератогиолин тупланади,
Натижада тери сув ва газларни деярли утказмайди, хамда бундай шох коплагич
терини куриб колишидан сакдайди. Амниоталарнинг химоя килувчи гериси-
даги шох хосилалари - тирноклар, тангачалар, патлар ва жунлар эпидермис
хосил алари хисобланади.
Анамнияларда булган ён чизик органлари
амниоталарда хеч качон булмайди. Амниоталарнинг гавда булимлари хам куп
даражада дифференциаллашиб, таянч функициясини бажарадиган жуфт
оёкларининг ук скелетига махкам бирикканлиги хам уларнинг курукликда хаёт
кечиришига боглик. Амниоталарнинг скелети тулик суякка айланган, умуртка
поганасининг буйин булимида атлас ва эпистрофей умурткалари бошининг
харакатчанлигини таъминлайди.
Буйин умурткаларининг биринчиси - атлас халка шаклида булса, ик-
кинчиси - эпистрафейда атласнинг халкасига кириб турадиган тишсимон
усимтаси бор. Буйин умурткаларининг шу хилда тузилганлиги учун хам
уларнинг боши жуда харакатчан булади. Оёк скелетининг камарлари
ук
скелетига кучли бирикади. Тана умурткалари уз навбатида кукрак ва бел
булимларига ажралади ва ковургалар кукрак булимининг скелетини ташкил
килади, улар туш суяги билан кушилиб амниотадарга хос булган кукрак
кафасини хосил килади. Бунинг натижасида уларнинг олдинги оеклари кучли
таянчга эга булади, Камила иккита умурткадан ташкил топадиган думгаза
чанок билан махкам бирикиб, орка оёкка катта таянч булади.
Ковургалар умуртка поганасига хам туш суягига хам харакатчан
бирикканлиги сабабли, амниоталарнинг кукрак кафаси кенгайиб тораяди. Бу
эса упкани кенгайишига ва торайишига сабаб булади. Амниотларнинг кон
айланиш ва сийдик-таносил систем ал ар и хам анча дифференциаллашган. Кон
айланиш системасида юрак коринчаси кисман булсада,
унг
ва чап булакларга
ажралган хамда артериал ствол упка артериялари билан аорта ёйига булинади.
Бу эса артериал кон билан веноз коннинг алохида-алохида окишига сабаб
булган.
Сийдик-таносил системасида тана буйрагининг
урьшга
чанок буйраги
хосил булади ва шу буйрак айирув органи вазифасини бажаради, тана буйраги
эса Вольф найи билан бирга ё томомила йуколиб кетади (ургочиларида) ёки
уруг чикариш функциясини бажарадиган Вольф найигина сакланиб колади
(эркакларида). Нихоят, амниоталарнинг бош мияси анча кучли ривожланган.
Айникса уларнинг олдинги мия яримшарлари билан миячаси яхши тараккий
этган.
197
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |