|
Harakatga oid masalalarni yechishda axborot
texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari
O„zbekistоn Respublikаsining “Tа‟lim to„g„risidа”gi Qоnuni,
“Kаdrlаr tаyyorlаsh milliy dаsturi”dа tа‟lim sifаti vа
sаmаrаdоrligini yanаdаоshirish, o„qituvchilаrni ilg„оr pedаgоgik
teхnоlоgiyalаr bilаn qurоllаntirish to`g`risida chuqur fikrlar
bildirilgan. Jamiyatning taraqqiyot darajasi, davrimizning axborot
asriga aylanishi, yoshlarni yetuk, vaziyatni tezda baholaydigan,
33
har qanday holatda ham to‟g‟ri va oqilona qaror qabul qila
oladigan malakali mutaxassis qilib tayyorlash uchun faqat
an‟anaviy uslublarga tayanib dars o‟tish yetarli emas. Zero, yangi
pedagogik
va
axborot
texnologiyalari
аsоsidа
dаrs
mаshg„ulоtlаrini tаshkil etish, o„quvchilarniаqlаn vа jismоnаn
yetuk, mа‟nаviy dunyoqаrаshi keng, hаr qаndаy vаziyatdа
o„zining sоg„lоm fikri bilаn munоsаbаt bildirаоlаdigаn bаrkаmоl
shахslаrni tаrbiyalаsh imkoniyati keng.
Ta‟lim tizimini axborotlashtirish bu butun ta‟lim jarayonini
samarali tashkil etishdir.Bunda asosan fanning so„nggi yutuqlariga
tayangan holda har bir o„quvchi va umumiy jamoaning
o„zlashtirganlik faoliyati natijalari, ta‟lim jarayoniga axborot
texnologiyalarini samarali tatbiq etish darajasi bilan aniqlanadi.
Daraqiqat, har bir fanni qiziqarli, mazmunli hamda o‟quvchiga
tushunarli bo‟lishi uchun axborot texnologiyalari muhim o`rinda
turadi.Jumladan, matematika fanini o‟qitish uchun ham axborot
texnologiyasi juda zarur. Mana shuday vaziyatda o`qituvchiga
hamda o`quvchiga eng yaxshi ko`makchi axborot texnologiyasi
sanaladi. Axborot texnologiyalari o`quvchilarga quydgilarni
shakllantiradi:
a)
moslashuvchanlik;
b)
boshqaruvchilik;
c)
individual guruhiy ishlash;
d)
tafakkurni har tomonlama rivojlantirish;
Kuzatish va tajribalarimiz shuni ko‟rsatadiki, o‟quvchilar
misollarni tez va to‟g‟ri bajarishadi, ammo masala yechish
jarayonida ayrim juz‟iy xatolaraga yo‟l qo‟yiladi. Ayniqsa,
tajribada harakatga doir masalalar yechishda o‟quvchi yo‟l
qo‟ygan xatolarni ko‟p uchratish mumkin.Masala mazmunini
o‟zlashtirishda, qisqa shartini tasvirlashda, masala muhokamasida,
yechimini izlashda o‟quvchining yo‟l qo‟yadigan xatolari shular
jumlasidandir.
Matematika darsliklarida harakatga doir masalalar jumlasiga
harakatni xarakterlovchi uchta miqdor - tezlik, vaqt va masofa
34
orasidagi bog‟lanishlarga doir masalalar kiritilgan. Bu
miqdorlardan ikkitasi masala shartida berilgan bo‟lib, uchinchisini
topish talab qilinadi. Bunday ko‟rinishdagi tipik arifmetik
masalalar boshlang‟ich sinf matematika o‟quv dasturi hamda
darsliklarida kiritilgan. Harakatga doir masalalar garchand, 4-sinf
darsligida alohida mavzular sifatida kiritilgan bo‟lsa hamki,
bunday tip masalalariga tayyorgarlik ishi ancha oldinroq, 1-2-
sinflardanoq boshlanishi maqsadga muvofiqdir.Harakatga doir
masalalarni
yechish
jarayonida
o`quvchilar
bir
muncha
qiyinchiliklarga duch kelishadi. Lekin bugungi kun pedagogi
shunday mahoratli bo`lishi darkorki, u o`quvchilarning harakatga
doir masalalalarni yechish jarayonidagi bilim, ko`nikma va
malakalarini rivojlantirish uchun axborot texnologiyalardan,
slaydlardan, multimedialardan, turli ko`rgazmalardan foydalanishi
kerak. Lekin yana shu narsani e`tirof etishni joizki, ular
o`quvchilarning
fikrlashiga
to`sqinlik
qilmasligi
kerak.
Slaydlardan foydalanish jarayonida avval o`quvchilarning
mustaqil fikr yuritishi va tafakkur qilishiga yo`l qo`yib berish
lozim. So`ngra ularga yanada chuqurroq tushunarli bo`lishi uchun
harakatli slaydlarni qo`yib berish darkor. Shundagina ular shu
hodisani xuddi ko`z o`ngida sodir bo`layotgandek tasavvur qiladi.
4- sinf Matematika darsligida (Mualliflar N.U.Bikbayeva,
Y.Yangabayeva, K.Girfanova) tezlik, vaqt va masofani topishga
doir 81 ta masala keltirilgan. Bulardan tezlikni topishga oid
masalalar 21 ta bo`lib, jami harakatga doir masalalarning 26% ni,
tezlik va masofaga qarab vaqtni topishga oid masalalar esa 19 ta
bo`lib, u harakatga oid masalalarning 23% ni tashkil etadi.
Darslikdagi 41 ta masala jismning tezligi va bosib o‟tgan vaqtiga
ko‟ra masofani topishga doir bo`lib bu harakatga oid
masalalarning 51% ni tashkil etadi.
Fikrimiz ifodasi sifatida ayrim masalalarni izohlab berishni
joiz deb bildik. Dastlab tezlik va vaqt bo‟yicha masofani
aniqlashga doir masalalarni tahlil qilsak: Bunday masalalarni
yechishga o‟rgatish birinchi navbatda o‟quvchiga tezlik
35
tushunchasi bilan tanishtirishdan boshlanadi. - O‟quvchilar sizlar
mashinaga minganmisiz? Poyezdgachi? (O‟quvchilarning mashina
va poyezdga minganliklari haqida javob olingach, mashina ham,
poyezd
ham
boshqa
transportlar
ham
harakat
qilishi
tushuntiriladi.)
Masalan.Poyezd 1 soat vaqtda 80 kilometr masofa (yo‟lni)
o‟tdi deylik.Demak, poyezd soatiga 80 kilometr tezlik bilan
harakatlangan.Yoki poyezd 80 km/soat tezlik bilan harakatlangan
deyish mumkin.
Umuman jismning vaqt birligida bosib o‟tgan yo‟li tezlikni
ifodalaydi. Darslikda “ Agar harakat tezligi va vaqt ma`lum
bo`lsa, masofa qanday topiladi?” degan savolga “Masofani topish
uchun tezlikni vaqtga ko`paytirish kerak” deyilgan. Umuman,
soatiga v km yo‟l bosayotgan jismning t soatda o‟tgan yo‟lini s
harfi bilan belgilansa, bu yo‟l S = v ∙ t formulaga ko‟ra
hisoblanadi.
4-sinf darsligining 66- betida berilgan 306- masalani tahlil
qilib ko‟rsak:
Piyoda 4 km/ soat tezlik bilan 3 soat yo`l yurdi.Piyoda qancha
masofani bosib o‟tdi?
- Masalada nima haqida gap boradi?
- Piyodani yo`lga chiqqan haqida.
- U haqida nima deyilgan?
- Piyoda 4 km/ soat tezlik bilan 3 soat yo`l yurdi deyilgan.
- Piyoda qanday tezlik bilan harakatlanganligi ma`lummi?
- Ha. 4 km/soat.
- Necha soat yo`l yurganichi?
- Ha ma`lum. 3 soat yo`l yurgan.
Shu vaqt slayd orqali piyoda harkati ko`rsatiladi.
36
- Bizdan nimani topish talab qiliniyapti?
- Piyoda qancha masofani bosib o‟tganini topish talab
qilinayapti.
-
Biz uni topa olamizmi?
- Ha.
- Qaysi amal bilan?
- Ko`paytirish amali bilan. 4 ni 3 ga ko`paytirib: 4 ∙ 3 =
12(km)
Javob: Piyoda 12 km masofani bosib o`tgan.
Buni qisqacha shartini jadval ko`rinishida ham berishimiz
mumkin:
Tezlik
Vaqt
Masofa
4km/soat
3
?
Ayrim harakatga oid masalalarni jadval ko`rinishida berish
o`quvchilarning tushunishlarini osonlashtiradi.
Keyinga harakatga doir masalalardan biri bu
Do'stlaringiz bilan baham: | 
