Statistik kuzatish xatolari va ularni aniqlash yo'llari

STATISTIK KUZATISH XATOLARI VA ULARNI ANIQLASH YO'LLARI
Har qanday kuzatish, qanchalik yaxshi tashkil etilib amalga oshirilmasin, xatolardan xoli bo'lmaydi. Ma'lumotlarni to'plash jarayonida yo'l qo'yilgan xatolar kuzatish xatolari deb ataladi. Juda katta aniqlikka ega bo'lgan o'lchov vositalari yordamida bajariladigan bir predmetli kuzatishlarda ham xatolar bo'ladi. 4-chizmada statistik kuzatish xatolari turlarga ajratib tasvirlangan.

kuzatish xatolari ikki turga bo'linadi: a) muntazam xatolar va b) tasodifiy xatolar.

Muntazam xatolar o'z navbatida ikki xil bo'ladi: a) o'lchov xatolari va b) xususiy xatolar ya'ni kuzatuvchi shaxs xatolari.

Qisman kuzatishlarda voqealarni hisobga olish jarayonida qayd qilish va arifmetik xatolar bilan bir qatorda muntazam xatolar ham uchraydi. Ular g'arazli va g'arazsiz bo'ladi. G'arazli xatolar biror maqsadni ko’zlaydi. Beg'araz xatolar esa kuzatish uslubini, ayniqsa dasturni va yo'riqnomalarni umumiy ko’rinishda mujmal bayon etilishidan va kuzatuvchilarning ishini osonlashtirish uchun belgilangan tartibdan qisman chetlanishidan kelib chiqadi. Shu bilan birga qisman kuzatishlarda xususiy xatolar mavjud, ular reprezentativlik xatolari nomi bilan yuritiladi.

Reprezentativlik xatosi deganda tanlama kuzatish natijasida to'plangan ma'lumotlarga asoslanib aniqlangan umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarni tekshirayotgan bosh to'plamning aynan shunday haqiqiy ko’rsatkichlaridan farqi tushuniladi.

kuzatish natijalarini qabul qilish jarayonida ma'lumotlar har taraflama tekshiriladi.

Dastlab ma'lumotlarni arifmetik jihatdan to'g'riligi tekshiriladi. Bunda murakkab jamlama ko’rsatkichlar tuzilish, o'zaro bog'langan ko’rsatkichlar esa bog'lanish jihatidan arifmetik amallar yordamida (qo'shish, bo'lish va h.k.) tekshiriladi. Shu bilan birga istiqbolda ko’zlangan daraja va oldingi davrda yerishilgan natijalar bilan taqqoslab ham tekshirish amalga oshiriladi.

Ma'lumotlarni to'g'ri yoki to'g'ri emasligini aniqlashda mantiqiy nazorat alohida ahamiyatga ega. Mantiqiy nazorat deganda kuzatish matyeriallarini mazmunan tekshirish tushuniladi. Ular qanchalik xodisa mohiyatiga mos kelishi belgilanadi. Bunda ma'lumotlarda qarama-qarshilik bor-yo'qligi aniqlanadi.

ADABIYOTLAR RO'YXATI

1. 
   O'zbekiston Respublikasining “Buxgaltyeriya hisobi to'g'risida»gi Qonuni. –T.: 1996 yil 30 avgust.
   
2. 
   O'zbekiston Respublikasining “Davlat Statistikasi to'g'risida»gi Qonuni. –T.: 1993 yil 2 sentabr.
   
3. 
   O'zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi. T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi” nashriyot uyi, 2008 y. Qonunchilik palatasi tomonidan 23.11.2007 qabul qilingan. (25.12.2007 y. O'RQ-136-son)
   
4. 
   “Qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini davlat tomonidan yanada qo'llab-quvvatlash choratadbirlari to'g'risida” O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 17 martdagi qarori, №PQ-304.
   
5. 
   Urazov K. B. Qishloq xo'jaligi korxonalarda buxgaltyeriya hisobining xususiyatlari. Ma'ruzalar kursi. Samarqand.: 2009.
   
6. 
   Ochilov S. va Yergasheva SH. Qishloq va suv xo'jaligi statistikasi. O'quv qo'llanma. T.: 2008-y.
   
7. 
   Sanaev N. S. Fermer xo'jaliklarida buxgaltyeriya hisobining xususiyatlari. –T.: 2006-y.
   
8. 
   Jo'raev N., Abduvaxidov F., Sotvoldieva D. Moliyaviy va boshqaruv hisobi. Darslik. TDIU nashriyoti. -T.: 2010 y, 310 bet
   
9. 
   Ibragimov va boshqalar. Moliyaviy va boshqaruv hisobi.O'quv qo'llanma. -T. Iqtisodmoliya, 2006. 444 bet.
   
10. 
    Soliqqa oid qonun hujjatlari. T.: «Norma»-2008.
    
11. 
    «Soliq solish va buxgaltyeriya hisobi» jurnali. –T.: 2008-2012 yillar.
    
12. 
    «O'zbekiston iqtisodiy axborotnomasi» jurnal. –T.: 2008-2012 yillar.
    
13. 
    «Bozor, pul va Kredit» jurnal. –T.: 2007-2012 yillar.
    
14. 
    «Soliq va bojxona xabarlari» gazeta. –T.: 2007-2012 yillar.