Dissertatsiya mundarijasi (taxminiy)

Rossiya qishloq xo‘jaligi tizimini rivojlantirishda klasterlarning o‘rni va roli.
So‘ngi o‘n yillikda Rossiya federatsiyasida qishloq xo‘jaligini rivojlantirish, aholisining turmush darajasi va sifatini oshirish, "Aholining o‘sishi - oziq-ovqat, suv, energiya taqchilligi - ekologiya" global muammolarining bir qatorini hal qilish, shuningdek, salbiy iqlim o‘zgarishlari, global falokatlarni yumshatish va oldini olish uchun global klaster tizimini shakllantirish va ularning faoliyatini rivojlantirishga oid keng miqѐsda islohotlar olib borilmoqda. Mamlakatda qishloq xo‘jaligi sohasida quyidagi maqsadlarni amalga oshirishga oid bir qator dasturlar ishlab chiqildi:
1. Mintaqaviy qishloq xo‘jaligining iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun yangi komplekslarning qurilishida maksimal darajada foydalanishga imkon beradigan mintaqaviy iqtisodiѐtning raqobatbardosh modelini yaratish;
2. Agrobiznes sektorlarida menejmentning integratsiyalashgan shakllarini rivojlantirish va agroklaster tarkibidagi ishlab chiqarish korxonalarining atrof-muhitga ta’sirini maksimal kamaytirish, nominal o‘sish suratini oshirish, barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash, mahsulot raqobatdoshligini oshirish orqali jaxon bozoriga eksport qilish.
Buning natijasida viloyatlarda agrosanoat klasterining ishtirokchilari sifatida quyidagi infratuzilmalar shakllandi:
1. Qishloq xo‘jaligi korxonalari (xomashѐ etkazib beruvchilar);
2. Qishloq xo‘jaligi mashinasozligi korxonalari (uskunalar etkazib beruvchilar)
3. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari;
4. Agrosanoat ѐrliqli komplekslar (korporatsiyalar);
5. Konsalting tashkilotlari;
6. Ilmiy institutlar,o‘quv muassasalari, qonunchilik institutlari, hokimiyat organlari, moliyaviy institutlar. [7].
Yuqorida keltirilgan infratuzilmalar xam asosan quyidagi yo‘nalishlarda qishloq xo‘jaligi klasterlarini shakllantirdi:

• 
  donchilik, cho‘chqachilik, parrandachilik, sutchilik, o‘rmonchilik, chorvachilik, go‘sht yetkazib berishga moslashgan klasterlar, qishloq xo‘jaligi mashinalarini ishlab chiqaruvchi klasterlar. Hozirgi vaqtda mamlakatning 83 mintaqasida 58 ѐki hududlarning 70 foizida 218 dan ortiq klaster loyihalari amalga oshirilmoqda (2-jadval). Janubiy va Volga federal okruglarida klaster tashabbuslarini amalga oshiradigan hududlarning eng katta ulushi mos ravishda 100% va 93%, Uralda - 33% va Sibirda - 50% federal okrugda, eng ko‘p guruhlar - 58 Volga federal okrugida tashkil etilgan.
  

G‘arbiy federal okrug, shuningdek, yaratilgan agrosanoat klasterlari soni bo‘yicha ham etakchi hisoblanadi - har biri 8 dona, lekin agrosanoat majmuasidagi klasterlarning ulushi jihatidan Uzoq Sharq federal okrugi va xuddi shu NWFD mos ravishda 30% va 29% ni tashkil qiladi va umuman Rossiya Federatsiyasida 41 ga yaqin qishloq xo‘jaligi klasterlari tashkil etilgan. 19%.
Shu bilan birga, hozirgi vaqtda hududlarning barcha klasterlashtirish faoliyati Klasterni rivojlantirish markazlarida (KRM) jamlangan, ular yaratish tarixi, tashkiliy tuzilishi, bajarilishi lozim bo‘lgan vazifalar doirasi, belgilangan vazifalar va bajarilgan vazifalar nuqtai nazaridan bir-biriga juda o‘xshash. Bu 2010 yildan beri Rossiya Federatsiyasining Iqtisodiy rivojlanish vazirligi, kichik biznesni rivojlantirishni moliyalashtirishni rag‘batlantirish doirasida, tanlov asosida, hududiy ijro etuvchi hokimiyat organlari tashabbusi bilan taqdim etilgan buyurtmalar bo‘yicha mintaqaviy KRMlarni yaratish va rivojlantirish uchun subsidiyalar ajratishi bilan belgilanadi.
2010- yildan bir nechta mintaqalarda (Tatariston Respublikasi, Oltoy va Perm hududlari, Kaluga, Samara va Ulyanovsk viloyatlari va Sankt-Peterburg) markazlashtirilgan aylanishni yaratish bo‘yicha loyihalarni amalga oshirish uchun birgalikda moliyalash shartlari asosida 160 million rubl miqdorida mablag ‘ajratildi. Viloyat budjetlaridan har bir mintaqaga 50-60 million rubldan. Keyinchalik Boshqirdiston, Qalmog‘iston va Saxa (Yakutiya) respublikalarida, Xanti- Mansi avtonom okrugida - Ugra, Astraxan, Vologda, Voronej, Kurgan, Lipesk, Penza va Tomsk viloyatlarida, shuningdek Moskvada CCRlar yaratildi.
Hukumat tomonidan klasterlashtirishga oid dasturlar ishlab chiqildi. Rossiya Federatsiyasining Iqtisodiy rivojlanish va tadqiqotlar vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra 2011-yilda mamlakat iqtisodiѐtning turli sohalarida amalga oshirilgan klasterli loyihalar sonini 3- jadvalda kuzatishimiz mumkin.
Rossiya federatsiyasida qishloq xo‘jaligi rivojlangan viloyatlaridan biri Omsk viloyatidir. Omsk viloyatida quyidagi qishloq xo‘jaligi klasterlari mavjud [8]. Bu muvaffaqiyatli qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashgan korxonalar bo‘lib, ular klasterni shakllantirish mexanizmi va ularning tarkibidagi a’zolarni jalb qilish markazi bo‘lishi mumkin va bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, hududiy agrosanoat klasteri tarkibini shakllantirishning asosiy hal qiluvchi omili bu hududda agrosanoat majmuasining turli sohalaridagi zarur ishlab chiqarish, qayta ishlash, sotish, etkazib berish va xizmat ko‘rsatish korxonalarining mavjudligi hisoblanadi.
Omsk viloyatining yirik don kompaniyalarini birlashtirgan Donni qayta ishlash klasteri: "Don sanoati" MChJ, "Yevroservis-Irtish" YoAJ, G‘arbiy Sibir noni kompaniyasi "," Omsk Zerno "NP, don ishlab chiqaradigan
qishloq xo‘jaligi tashkilotlari (" Lesnoy "MChJ," Niva "YoAJ," Sibiryak "OAJ, OAJ) "Selinnoe", "Orbit" fermer xo‘jaligi V.D. Shnayder va boshqalar), don qabul qilish korxonalari ("Bolsherechenskiy IES" OAJ va boshqalar). Ushbu klaster mintaqadagi eng yirik donni qayta ishlovchilarni o‘z ichiga oladi: OAJ Mill, OAJ Chernoglazovskiy tegirmoni, YoAJ "Jitnitsa" OAJ "Maryanovskiy non mahsulotlari fabrikasi", "Agrofirm Kolos" OAJ. Ushbu tashkilotlar mintaqada ishlab chiqarilgan unning 80 foizini ta’minlaydi. O‘z mahsulotlarining doimiy iste’molchilari non, xamir ovqati va makaron ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan tashkilotlar, ular klaster a’zosi bo‘ladi. Ularning ichiga Xlebodar OAJ, OAJ kabi yirik tashkilotlar Fornaks, "Xlebnik" OAJ, "Sibir noni" OAJ, "Rumyanov" YoAJ, "Sladonej" OAJ, "Omsk Makaron fabrikasi" OAJ kiradi.
Go‘shtni qayta ishlash klasteriga Omsk viloyatidagi go‘shtni qayta ishlovchi tashkilotlar kiradi. Bu klaster mintaqadagi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan sotiladigan go‘shtning qariyb 60% ni ishlab chiqaradi. Ushbu klasterning ishtirokchilari sifatida quyidagi viloyatning go‘shtni qayta ishlash korxonalari kiradi: "PRODO menejmenti" ,‖Omsk go‘shtni qayta ishlash zavodi ―OAJ, "Sibirskaya parrandachilik fabrikasi", "Kalachinskiy go‘shtni qayta ishlash zavodi" OAJ, "Nazivaevskiy go‘shtni qayta ishlash zavodi" YoAJ, "MK Kompur" YoAJ, Sibir Delicacy MChJ ta’minot va marketing kooperativlari. Federatsiyaning Agrosanoat klasterini rivojlantirishga oid dasturlari natijasida mamlakat qishloq xo‘jaligi sohasida bir qancha yutuqlarga erishib kelmoqda [9] :
1. Raqobatning kuchayishi natijasida Rossiya Federatsiyasining yalpi ichki mahsulotidagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sezilarli darajada o‘sdi;
2. Hududlarda qishloq xo‘jaligi sohasini rivojlantirishga qaratilgan innovatsion va ilmiy faoliyatlar rivojlandi;
3. Qishloq xo‘jaligida Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratildi;
4. Qishloq xo‘jaligidan tushadigan Mintaqaviy soliq bazasi yuqori darajada o‘sdi.
5. Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan budjet mablag‘laridan foydalanish samaradorligi oshdi;
6. Ichki va tashqi bozorlarda raqobat kuchaydi;
7. Mamlakatda qishloq xo‘jaligi texnikalarini ishlab chiqarish hajmi yuqoriladi va mavjud texnikalar ba’zasi tubdan yangilandi;
8. Qishloq joylarida ish bilan ta’minlash, qishloq infratuzilmasini rivojlantirish yaxshilandi;
9. Qishloq xo‘jaligiga so‘naltirilgan investitsiyalar oqimini tartibga solishning va investitsiyalar samaradorligini baholashning yangi tizimi yaratildi.

Respublikamizda oxirgi uch yilda qishloq xo‘jaigi sohasida ko‘plab islohotlar olib borilmoqda. Islohotlarning negizida qishloq xo‘jaligining paxtachilik, g‘allachilik, bog‘dorchilik, meva-sabzavotchilik, chorvachilik, asalarichilik, baliqchilik va boshqa sohalarida dunѐning rivojlangan davlatlarida qo‘llanilgan va o‘z samarasini bergan xo‘jalik yuritishning klaster tizimiga o‘tish ѐtadi. Hozirgi kunda Respublikada jami 96 ta paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish va klasterlari faoliyat yuritmoqda. Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish va klasterlari tomonidan 2020-yilda 906 313 gektar yer maydoniga paxta xom ashѐsini yetishtirish rejalashtirilib amalga oshirildi.

Bu Respublikadagi paxta xom ashѐsi yetishtiradigan umumiy yer maydoning 87,7 %, tashkil etadi. Bu borada ko‘plab qarorlar qabul qilinmoqda. Buning natijasida Respublikamizda turli soxadagi klaster tizimlari tashkil topdi. Vazirlar Mahkamsining 2018 yil 19 sentabrdagi 744-sonli ―Paxta- to‘qimachilik ishlab chiqarishini tashkil etishning zamonaviy shakllarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖ gi qarori asosida quyidagi klasterlar tashkil topdi.
1.4-jadval

1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Ellikqal’a tumani	«Boston klaster» MChJ, «Xorazm teks» MChJ	11 700	«O‘zmilliybank»
2.	Andijon viloyati, Qo‘rg‘ontepa tumani	«Khantex Group» MChJ va «Khantex Agro Servis» MChJ	9 225	«O‘zmilliybank»
3.	Buxoro viloyati, Romitan tumani	«Bukhara cotton textile cluster AGROKOMPLEKS» XKMChJ	7450	Asakabank
4.	Qashqadarѐ viloyati, Mirishkor tumani; Surxondarѐ viloyati, Angor tumani	«G‘uzor Tekstil Impeks» MChJ	13 500	«O‘zmilliybank»
5.	Namangan viloyati, Uchqo‘rg‘on tumani	«Textile Finance Namangan» MChJXK	9 835	Ipoteka bank, Infin bank
6.	Navoiy viloyati, Navbahor va Konimex tumanlari	«Navbahor tekstil» MChJ	8 422	«Asaka» bank
7.	Navoiy viloyati, Xatirchi, Qiziltepa va Karmana tumanlari	«Baxt tekstil» MChJ va «Baxt Navoiy» MChJ (Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 25 martdagi 158- son qaroriga muvofiq Qiziltepa tumanida ajratilgan 10 ming gektar yerni hisobga olgan holda)	25 378	«O‘zmilliybank»
8.	Samarqand viloyati, Narpay tumani	«Marokand Sifat» MChJ	10 717	«O‘zmilliybank»
9.	Sirdarѐ viloyati, Mirzaobod, Xovos tumanlari	«Bek cluster» MChJ qo‘shma korxonasi tarkibiga kiruvchi «Mirzaobod universal trade cluster» xususiy korxonasi	16 500	Asakabank
10.	Toshkent viloyati, Oqqo‘rg‘on tumani	«Abc Oqqo’rg’on Agro Classter» MChJ	13 700	«Agrobank»
11.	Farg‘ona viloyati, Rishton tumani	«Rus O‘zbekteks» MChJ	6 800	«O‘zmilliybank»
12.	Xorazm viloyati, Shovot tumani	«Textile Finance Khorezm» MChJXK	9 630	Ipoteka bank, Infin bank
	Jami		132 808

Yuqorida keltirilgan jadvaldagi klasterlar yurtimizda olib borilgan islohotlarning dastlabki yillarida tashkil topgan klasterlardir. Hozirgi kunda Prezidentimizning tashabbuslari bilan olib borilaѐtgan islohotlar natijasida hozirgi kunda Respublikamizning turli mintaqalarida xorijiy va mahalliy yo‘naltirilgan investitsiyalar natijasida quyidagi xo‘jalik yuritshning klaster tizimlari faoliyat yuritmoqda.