Диссертацияларининг асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрлар ва Россия

Олий таълим муассасаларида молиявий 
ресурсларни бошқаришга оид айрим 
назарий ёндашувлар
Олий таълим соҳасини юқорида эътироф этил
-
ган йўналишлар бўйича ривожлантириш, муайян 
жиҳатдан, молиявий ресурслар билан таъминланиш 
даражасини оширишни талаб этади, шунингдек, 
уни бошқариш тизимини янада такомиллаштириш 
муаммоларини муваффақиятли ҳал этишга боғлиқ 
бўлади. Шу боис, олий таълим муассасаларида 
шаклланадиган ва ишлатиладиган молиявий ре
-
сурсларни бошқаришда молиявий механизмлардан 
тўғри ва оқилона фойдаланиш муҳим аҳамият касб 
этади.
Олий таълим муассасалари фаолиятини бошқа
-
ришда молиявий механизмлар муҳим роль ўйнай
-
ди. Олий таълим муассасаси томонидан қабул қи
-
линаётган исталган стратегик, тактик ва оператив 
қарорларни амалга ошириш жараёни молиявий 
механизмлар билан узвий алоқадорликда бўлиши 
лозим, молиявий ресурслар билан таъминланмаган 
иқтисодий фаолиятнинг исталган йўналиши муқар
-
рар равишда таназзулга юз тутади. 
АДАБИЁТЛАР ТАҲЛИЛИ
Хорижий олимлар томонидан олиб борилган 
тадқиқотлар натижалари шуни кўрсатмоқдаки, ин
-
сон капиталининг рентабеллик даражаси жисмо
-
ний капиталга нисбатан анча юқори. Масалан, 
АҚШда бошланғич таълимда таъсир даражаси 
(меъёри) 50-100%га етади, ўрта таълимда – 15-
20%, олий таълимники – 10-15%ни ташкил этади. 
Ушбу самаранинг асосий қисмини уй хўжаликлари 
олади. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, таълим 
даражаси билан боғлиқ даромадлар дифференциа
-
цияси қанчалик юқори бўлса, шунчалик хусусий 
УЎК: 336.143.2
Акбар МАХМУДОВ,
PhD (иқтисодиёт фанлари бўйича),
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги 
Давлат бошқаруви академияси бўлим бошлиғи,
E-mail: 
[e-mail]

---

182
Iqtisodiyot: 
tahlillar va prognozlar
сармояларнинг таълим соҳасига йўналтириш да
-
ражаси юқори бўлади. Бунда ўз навбатида уй хў
-
жаликларининг самара даражаси ҳам юқори бўла
-
ди ва шу билан бирга аҳолининг катта қисми олий 
таълимга кўпроқ молиявий ресурслар йўналтира 
бошлайди [2]. Олий таълимга йўналтириладиган 
сармояларнинг қайта тақсимланиши натижасида 
хусусий секторнинг улуши ортиши кўп жиҳатдан 
ҳукуматлардаги инқироз ҳолатлари сабаб бўлди [3].
Хусусан, рус олимлари Захаров Ю.А, Курбатова 
М.В., Долганов B.C. ва бошқалар томонидан тай
-
ёрланган монографияда: “...олий таълимни молия
-
лаштиришда давлат улушини шакллантириш та
-
мойилини аниқлаштириш ва молиявий ресурслар
-
ни ҳар бир ўқув юртига тақсимлаш таълим тизими
-
нинг ички ва ташқи самарадорлигига хизмат қила
-
ди. Олий таълимни молиялаштиришнинг ўзига хос 
мезонларига самарадорлик, адолатлилик, таълим 
олувчилар танлаш имкониятининг кенглиги, ОТМ 
ўртасидаги рақобат, молиялаштириш манбалари 
ишончлилиги, ресурслар ва бошқарув харажатла
-
рининг кенгайиш салоҳиятини киритиш мумкин” 
деб таъкидланади [4].
Г.В. Груздев, Ю.А. Платоноваларнинг ҳамму
-
аллифликдаги “ОТМ инновацион ривожлантириш 
шароитида олий таълимни молиялаштириш муам
-
молари” номли илмий тадқиқотида: “бугунги кунда 
пуллик таълимни жорий қилиш таълим тизимининг 
асосий иштирокчилари фаолитини ўзаро мувофиқ
-
лигини таъминлаш учун имконият яратмади” деб 
таъкидлаган [5].
Сўнгги йиллар давомида АҚШнинг Washington 
University Journal of Law & Policy, The University of 
Chicago Law Review ва бошқа илмий нашрларида 
олий таълим муассаларини молиялаштириш тизи
-
мида мавжуд бўлган муаммолар ва уларни барта
-
раф этиш юзасидан бир қатор юқори савияли илмий 
ишлар чоп этилган. Хусусан, Вашингтон универси
-
тети ҳуқуқ мактаби (Washington University School of 
Law) профессори Аарон Моҳр ўз тадқиқотида “Аме
-
рикалик талабалар ўқиш учун борган сари кўпроқ 
кредит олишмоқда. Ушбу жараён тез суръатлар би
-
лан ривожланмоқда. Бугунги кунга келиб талаба
-
ларнинг умумий кредит қарзи 1,2 трлн. доллардан 
ошди. Ушбу кредит қарзлари талабалар ва уларнинг 
оилалари учун ипотека кредитидан кейинги ўринни 
эгалламоқда. Талаба кредитига бўлган талабнинг кескин 
ошиши ҳисобига фоиз ставкаларининг ҳам ўсишига 
олиб келди. Натижада, кредит қарздорлиги ва мудда
-
ти ўтган кредит ҳажми ошиб бормоқда. Бу эса, тала
-
балар тўлов қобилиятининг кескин тушиб кетишига 
сабаб бўлмоқда” деб эътироф этган [6].
Юқоридаги ва бошқа илмий-амалий манбалар 
таҳлили замонавий шароитда олий таълим муасса
-
саларида молиявий ресурсларни бошқариш кўплаб 
омилларга боғлиқ эканлигини кўрсатмоқда. Бир 
тадқиқот доирасида уларнинг барчасини кўриб 
чиқиш имконсиз эканлигини эътиборга олган ҳолда 
мазкур мақолада олий таълим муассасалари молия
-
вий ресурсларини бошқариш тизимига оид ёнда
-
шувлар таҳлилини тадқиқ этамиз.