Диссертация илмий маслаҳатчи: тарих фанлари доктори, профессор Р.Ҳ. Муртазаева Андижон 2017

'Зиёев Ҳ Ўзбекистонда пахта яккахокнмлиги учун кураш ва унинг оқибатлари (XIX асрнинг охирлари - XX аср бошлари). -Тошкент: Ўзбекистон, 1999.-182 б.
пахтачилик ва шоличиликни кенгайиши туфайли Орол денгизи муаммосини пайдо булганлиги курсатилган, денгиз куриб боришининг сапбий окибатлари ёритиб берилган.
Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тарих институтининг етакчи олимлари томонидан нашр этилган «Тарих шоҳидлиги ва сабокдари» номли монографияда¹ Россия империяси даврида Туркистонда пахтачилик, ирригация сохаларини ривожлантирилиши ва унга дойр империя маъмурларининг олиб борган сиёсати, унинг амалга оширилиши, совет хукумати даврида ҳам изчиллик билан бу сиёсат мантиқан давом эттирилганлиги ҳамда ушбу амалиётни маҳаллий аҳоли ижтимоий-иктисодий аҳволига салбий таъсир қилганлиги архив, тарихий манбалар ёрдамида тахлил қилинган. Бироқ, унда 1950-1980 йилларда республикадаги сугориш тарихи қисқа ва жуда тор доирада баён қилинган.
А.Абдуллаевнинг монографияси ва диссертацияси²да Ўзбекистоннинг совет хукуматининг пахта хомашё базасига айлантирилиши, қишлоқ хужапигини мажбурий жамоалаштириш сиёсати ва «пахта мустақиллиги»га эришиш, 1941-1985 йиллар республикада пахта яккаҳокимлигининг янада кучайтирилиши ва мазкур сиёсатнинг ижтимоий-иктисодий оқибатларига тегишлича баҳо берилган. Бундан ташқари, муаллиф тадқиқотларидан пахта яккаҳокимлиги сиёсатининг аҳоли турмуш тарзига салбий таъсир кўрсатиши, «пахта иши» буйича қатағон қилинган юртдошлар қисмати, такдири урин олган. Унинг тадқиқотларида иккинчи жаҳон уруши ва урушдан кейинги йилларда янги ерларни узлаштириш, ирригация ва мелиорация ишларига қисқа тухталиб ўтилган.
2007 йил 17-20 июль кунлари Тошкент шаҳрида Марказий Осиё ирригация тизимида балиқ маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва уни келгусида ривожлантиришга багишланган халқаро конференция ташкил этилди'.Унда Марказий Осиёдаги беш давлатдан (Ўзбекистон, Қиргизистон, Қозоғистон, Тожикистон, Туркманистон) вакиллар иштирок этди ва уларнинг ирригация тизимида ички балиқ тайёрлашга эътиборни кучайтириш, ривожлантириш ва балиқ хужаликлари сонини орттириш, XX асрнинг 60-80 йилларида Орол денгизида балиқ тайёрлашнинг бориши, кескин камайганлиги тахдил қилинди. Жумладан, Б.Комиловнинг маърузасида «1983 йилдан кейин Оролнинг қуриб қолиши натижасида б ал и к тайёрлаш курсаткичининг ноль фоизга тушиб қолганлиги»² эътироф этилди.
И.А.Бегматов, А.К.Мухамедовларнинг республика ирригацияси тарихига багишланган тадкикрти³да сугориш иншоотларини куришнинг кадимги даврлардан бугунги кунгача ривожланиб келгани ва улардан ирригация майдонларини суғоришда фойдаланилгани очиб берилган. Бироқ қулланмада совет даври ирригацияси қисман ёритилган.
М.Сарибоев докторлик диссертациясида совет ҳокимиятининг 1917­1990 йиллар Қорақалпоғистонда юритган пахта яккаҳокимлиги сиёсати ва унинг оқибатлари қайд этилган⁴. Ушбу тадқиқотда Қорақаппогистонда совет хукумати йилларида ирригация соҳасини тараққий эттирилишига ҳам тегишлича баҳо берилган. Аммо сугориш тарихи Ўзбекистон буйича тадқиқ қилинмаган. З.Аширбоева диссертация иши⁵да совет хукуматининг кучириш сиёсати таъсирида Мирзачулдаги янги узлаштирилган ерларга Андижон ва бошка вилоятлардан кучирилган оилалар сонининг ортиб борганлиги бирламчи манбалар ҳамда даврий матбуот материаллари асосида тахдил қилинган.