Dispers sistemalar (lot dispergere bo‘lak-bo‘lak bo‘lib ketmoq, tarqalmoq) biror moddaning mayda

 
19.
Adsorbsiya hodisasi va muvozanat 
Sirt energiyaning kamayishiga olib boruvchi jarayonlardan biri suyuqlik yoki qattiq jism sirtida boshqa 
moddalarning yig‘ilish hodisasidir. Suyuqlik yoki qattiq jism sirtida boshqa modda molekulalari, atomlari 
yoki ionlari yig‘ilishi adsorbilanish deyiladi. Umuman moddaga tashqaridan boshqa moddalarning 
yutilishi sorbsiya deyiladi. O‘z sirtiga boshqa modda zarrachalarini yutgan modda adsorbent (sorbent), 
yutilgan modsa esa adsorbtiv (sorbtiv) deb ataladi. SORBSIYA 2 xil bo’ladi.1. ADSORBSIYA va 2. 
ABSORBSIYA. Agar modda qattiq jism sirtiga yutilsa, bu hodisa adsorbsiya, ichki qismiga yutilsa 
absorbsiya deb ataladi. SORBSIYA 2 xil bo’ladi.1. FIZIKAVIY va 2.Kimyoviy. Sorbtiv sorbent sirtiga 
yutilganda hech qanday kimyoviy ta’sirlashish bo’lmasa fizikaviy sorbsiya, adsorbtiv adsorbent sirtiga 
biror kimyoviy reaksiya natijasida yutilsa kimyoviy (xemosorbsiya) sorbsiya deyiladi. Gaz yoki bug’lar 
qattiq jism sirtiga yutilganda: 1. Adsorbsiya tezligi yuqori bo’ladi; 2. Qaytar bo’ladi; 3. Harorat ortganda 
jarayon sekinlashadi; 4. Adsorbilanish issiqligi qiymat jihatidan suyuqlanish (bug’lanish) issiqligiga teng 
bo’ladi. Xemosorbsiya, odatda qaytmas jarayonlar jumlasiga kiradi. Bunda adsorbsiyaning issiqlik 
samarasi kimyoviy birikmalarning hosil bo‘lish issiqliklariga yaqin bo‘ladi. Ba’zan o‘z kritik haroratidan 
past haroratdagi gaz sorbsiya vaqtida qattiq jism g‘ovaklarida (kapillyarlarda) kondensatlanib suyuqlikka 
aylanadi. Bu hodisa kapillyar kondensatsiya deyiladi.ADSORBSIYA 2 xil bo’ladi. Monomolekulyar va 
Polimolekulyar. Gaz moddalar qattiq jism sirtida bir qavat qatlam hosil qilsa monomolekulyar, ko’p 
qatlam hosil qilib joylashsa polimolekulyar adsorbsiya. Adsorbsiya jarayoni: 1. Qattiq jism - suyuqlik; 2. 
Qattiq jism - gaz; 3. Suyuqlik - gaz; 4. Suyuqlik – suyuqlik (bir-birida kam eriydigan!!!) o’rtasida sodir 
bo’ladi. Adsorbsiya jarayoni qaytar bo‘ladi. Adsorbsion qavatdagi zarrachalar juda mustahkam 
joylashgan emas.