Dispers sistemalar (lot dispergere bo‘lak-bo‘lak bo‘lib ketmoq, tarqalmoq) biror moddaning mayda

11. Nefelometr, ultramikroskop. 
Faradey-Tindal effekti yordamida kolloid eritmalarning konsentratsiyasini o’lchash usuli nefelometriya 
deyiladi. Nefelometrning ishlash prinsipi sinaladigan zolda yoyilgan yorug’lik intensivligini standart 
zolda yoyilgan yorug’lik intensivligi bilan solishtirib ko’rishga asoslangan. Reley formulasidagi barcha 
konstantalar o’rniga K1 qo’yilsa I = K
1
* C * υ Bu formula yordamida sinaladigan kolloid eritmaning 
og’irlik konsentratsiyasini aniqlash mumkin. Buning uchun sinaladigan zol zarrachalarining o’lchami 
standart zol zarrachalarining o’lchamiga teng bo’lishi kerak. Shuningdek zinaladigan zol zarrachalarining 
o’lchamini ham topish mumkin. 

---

10 
12. DISPERS SISTEMALARNING SIRT HODISALARI.
Kolloid eritmalarning barcha xossalari ulardagi 2 belgiga bog’liq: 1. Disperslik (miqdor belgi) 2. 
Geterogenlik (sifat belgi) Kolloid eritmalarda geterogenlikning mavjudligi ularda sirt va sirt qavatlar 
mavjudligidan dalolat beradi. !!! Kolloid kimyoning eng muhim vazifasi – fazalararo sirtlarda sodir 
bo’ladigan jarayonlarni o’rganish. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

11 
13. Sirt hodisalarining turlari 
SIRT HODISALARINING TURLARI 1. Sirt qavati (tarkibi, xossalari, tuzilishi); 2. Sirtda ta’sir etuvchi 
kuchlar; 3. Sirt energiyasi; 4. Sirtda moddaning to’planishi (adsorbsiya); 5. Ho’llanish, flotatsiya, 
kapillyar bosim; 6. Sirtlarda kimyoviy potensial va bug’ bosimining o’zgarishi; 7. Fazalar qoidasining 
dispers sistemalar uchun qo’llanilishi. CHEGARA SIRTLARNING TURLARI 1. Gaz – suyuqlik 
chegarasidagi sirt; 2. Gaz – qattiq jism chegarasidagi sirt; 3. Suyuqlik – suyuqlik chegarasidagi sirt; 4. 
Suyuqlik – qattiq jism chegarasidagi sirt; 5. Qattiq jism - qattiq jism chegarasidagi sirt. Ikki faza orasida 
barqaror chegara sirt mavjudligining asosiy sharti – erkin sirt energiyasining musbat (+) ishorali 
bo’lishidir. 
 
Adgeziya – turli xil fazalarga oid moddalar molekulalari o’rtasida o’zaro tortishish kuchlarining namoyon 
bo’lishi. Kogeziya – bir xil fazaga oid moddalar molekulalari o’rtasida o’zaro tortishish kuchlarining 
namoyon bo’lishi.