Diskurs tiplarining pragmatik xususiyatlari

Diskurs tiplarining pragmatik xususiyatlari

Jahon tilshunosligida matn muammolari tadqiqiga bag‘ishlangan ishlarning ko‘pchiligida “diskurs” termini ham bot-bot qo‘llaniladi. Bu termin matn lingvistikasi bilan bir qatorda adabiyotshunoslik,

sotsiologiya, siyosatshunoslik, falsafa, mantiq, psixologiya kabi fan sohalarida
keng ishlatilib kelinayotgan bo‘lsa-da, matn lingvistikasining o‘zida ham yagona,
ko‘pchilik tomonidan e’tirof etilgan talqini, ma’nosi yo‘q, xilma-xil farqli
tushunchalar ifodasi uchun istifoda qilinadi. Dastlab “diskurs” va “matn”
terminlari ayni bir tushuncha uchun qo‘llangan bo‘lsa, keyinroq “matn” yozma
kommunikatsiyaga nisbatan, “diskurs” esa og‘zaki kommunikatsiyaga nisbatan
ishlatilgan. Bu so‘zning ma'nosi fransuzcha discours - “nutq”, “so‘zlash”
demakdir. Diskurs so‘zi XX asrning 70-yillarida keng qo‘llanila boshlandi.Diskursni o‘rganishda uning klassifikatsiyasi masalasi yuzaga keladi. Eng
avvalo, diskurs ifodalanish vositasiga ko‘ra ikki, og‘zaki va yozma kabi
boshlang‘ich guruhlarga bo‘linadi. Shu o‘rinda diskursning uchinchi guruhini
ham keltirish lozim: fikriy diskurs, bunda akustika ham, grafik belgilar ham
qo‘llanilmaydi. Fikriy diskurs ham kommunikativ qo‘llaniladi, lekin uni
kuzatish murakkab bo‘lganligi tufayli kam tadqiq etilgan. L.S. Visotskiy ichki
nutqni tadqiq etgan va fikriy diskurs masalasiga to‘xtalib o’tgan29
.
Ko‘p hollarda diskurs turlari janr tushunchasi yordamida tushuntiriladi. M.
Hallidey diskursni uning parametrlari orqali, elementlari, mavzusi, uslublariorqali xarakterlaydi.
30 Diskurs tushunchasi ostida odamlarning ijtimoiy
muloqotga kirishishi uchun asosiy qurol tushuniladi.
So‘nggi paytlarda zamonaviy lingvistik tadqiqot materiallarida diskurning
quyidagi tiplari ajratiladi: pedagogik, siyosiy, tanqidiy, harbiy, diniy, iqtisodiy,
ilmiy, o‘quv, publitsistik, reklama va h.k. Ya’ni inson faoliyatining har qanday
jabhasiga taalluqli diskurslar mavjud.
Iqtisodiy diskurs – ma’lum bir iqtisodiy fikrlar jarayonida yuzaga keladigan
diskurs tipidir.
31 Iqtisodiy diskursning aspektlari tovar, pul, foyda, bozor,
investitsiya, iqtisodiyot, iqtisodiy faoliyat kabi bazaviy tushunchalardan iborat32
.
Iqtisodiy diskursni quyidagi belgilariga ko‘ra turlarga ajratish mumkin:
1) sug‘urta qatlamidagi diskurs, bank diskursi (institutsionallik
belgisiga ko‘ra);
2) korxona rahbarining og‘zaki nutqida hosil bo‘luvchi diskurs
(shaxsiy va institutsional diskursning taqqoslanish belgisiga ko‘ra);
3) iqtisodiy mavzudagi gazeta va jurnal diskursi, iqtisodiyotga oid
dissertatsiyalar, ilmiy maqolalar (janriy belgisiga ko‘ra)33
.
Iqtisodiy diskurning mavjudligi asosida iqtisodiy matnlarni tarjima
qilishning maxsus nazariyasi ham mavjudligini tushuntirish mumkin. Ta’kidlash
mumkinki, bu kabi matnlarning tarjimasi o‘ziga xos xususiyatlarga egadir.
Zamonaviy iqtisodiy diskurs tushunchasi quyidagi xususiyatlarga egadir:
1)strukturasining murakkabligi va bir jinsli emasligi;
2) muloqot qatnashchilarining turlichaligi (olimlar, mutaxassislar va
nomutaxassislar);
3) turli muloqot vaziyatlari
DISKURS (diskurs: lot. Discere — sarson-sargardon soʻzidan) — maʼlum bir ijtimoiy-madaniy anʼanada ratsionallikning hukmron turi bilan tartibga solinadigan ong mazmunini obʼyektivlashtirishning ogʻzaki ifodalangan shakli. Falsafiylashtirishning noklassik turi dialektika hodisasini oʻziga xos qayta kashf etishni amalga oshiradi - ogʻzaki-kommunikativ amaliyotlar kontekstidagi kabi (strukturalizm va poststrukturalizmdagi nutq aktlarining ijtimoiy-madaniy shartlanishini tahlil qilish; Habermasning D. talqini sifatida). refleksiv nutq aloqasi, bu uning aloqa ishtirokchilari uchun ahamiyatli bo'lgan barcha jihatlarini talaffuz qilishning ichki tartib-qoidasini nazarda tutadi - qarang: STRUKTURALIZM, POSTRUKTURALIZM, HABERMAS) va keng ijtimoiy-siyosiy kontekst (D. Gouldner tomonidan ijtimoiy tanqid vositasi sifatida keng tushuncha). ). "D" tushunchasi lingvistik tahlilchilar kontekstida (Benvenistening D ni "so'zlovchiga tegishli nutq" talqini va umuman postsovet an'anasi) semiotik an'analar doirasida (masalan, A.-J.Greymas va J.Kurtlarning nutq faoliyatining semiotik-rivoyat aspektlari kontseptsiyasida diskursiv kompetentsiya prezumpsiyasi - qarang. NARRATIVE, SEMIOTIKA), madaniy madaniyatni tadqiq qilish muammoli sohasida 'J. Fiske tomonidan) , va boshqalar. 20-asr 2-yarmida D.ni tahlil qilishda ustunlik yoʻnalishi. uni ko'rib chiqishning turli jihatlarini - intizomiy to'siqlardan tashqarida birlashtirish tendentsiyasi mavjud. Dialektik nazariya postmodernizmning eng muhim yo'nalishlaridan biri sifatida tashkil etilgan bo'lib, uning metodologiyasi dolzarb postmodern til falsafasi, semiotika, lingvistikaning zamonaviy versiyalarida (shu jumladan, strukturaviy va psixolingvistika), bilimlar sotsiologiyasi va chorrahasida shakllangan. kognitiv antropologiya. Postmodernizm falsafasining og'zaki va ayniqsa nutq voqeligi muammolariga e'tibor qaratilishi munosabati bilan (qarang: POST-MODERNIZM, POST-MODERN SENSITIVORLIK) "D." tushunchasi o'ziga xoslikni boshdan kechirgan holda diqqat markazida. qayta tiklanish davrining ahamiyati. Demak, masalan, Fukoning oʻzini-oʻzi baholashida D.ning tahlilchisi oʻz ishining asosiy ustuvor yoʻnalishlaridan biri sifatida tashkil etilgan: “Men faqat... aniq diskursiv amaliyotlar faoliyat koʻrsatishi uchun sharoitlarni qidirayotgan edim”. Aslida, "bilim arxeologiyasi" ning predmeti "muallif emas, lingvistik kod emas, o'quvchi yoki alohida matn emas, balki tartibga solinadigan nutqni tashkil etuvchi cheklangan matnlar to'plami" (Fuko). Shunga o'xshash ustuvorliklarni Derrida dekonstruktivizmida topish mumkin: 'break (' Dissipation ', bu nomdagi matn tanaffusning tizimli va kuchga kirgan tadqiqidir) bo'lishi kerak ... qilish uchun wander / qarang. ehtiyotkorlik bilan, ya'ni. 'Adashish' - M.M., S.L. / matn ichida '(Qarang: DECONSTRUCTION, DERRIDA). D.ni «kamtarona oʻqish»ning oʻziga xos ratsional-mantiqiy tartib-qoidasi sifatida tushungan tarixiy va falsafiy anʼanadan farqli ravishda, yaʼni. dunyoga immanent bo'lgan ma'noni iloji boricha dekodlash (METAFIZIKAga qarang), postmodernizm diskursiv amaliyotni tubdan muqobil tarzda izohlaydi: "uni / dunyoni - MM, S.L. / biz uchun qulay qiladigan hech qanday prediskursiv ta'lim yo'q". (Fuko). Klassik tafakkur kontekstida D. obʼyektning avtoxton maʼnosi va immanent mantiqini ifodalaydi; postmodernizm "post-metafizik tafakkur" kontekstida ma'noning ochiq imkoniyati sifatida bema'nilikka va ma'nodan uning ochiqligiga transgressiv yutuqga e'tibor qaratadi (qarang TRANSGRESSIYON ). Postmodern falsafada tashkil topgan “post-metafizik tafakkur” kontekstida D. “narsalar ustidan biz qiladigan zoʻravonlik” sifatida talqin qilinadi (Fuko). Muayyan ijtimoiy-madaniy muhitga xos boʻlgan ratsionallik tipining oʻziga xosligini oʻzida ifodalagan holda, D. – uning matritsalarini qoʻshish yoʻli bilan – “soʻzlash predmeti”ning avtoxton koʻrinishlarini deformatsiya qiladi, shu tufayli uni shunday tavsiflash mumkin. M ob'ektivlikdan tashqarida "biz o'rnatadigan amaliyot turi" (Fuko). Diskursiv amaliyotlarning postmodern qarashlariga koʻra, D.da obʼyekt oʻzining yaxlitligida ifodalanmaydi (Qarang: MUKAFAT), lekin protsessual ravishda ikkinchisining ketma-ket (vaqtincha ifodalangan) spekulyativ (semiotik ifodalangan) aktuallashuvi (oʻxshash) sifatida amalga oshiriladi. Ingardendagi semantik yaxlitligi bilan musiqiy asar ijrolarining diskretligi) ... Xuddi shunday, sub’ekt-sub’ekt munosabatlarining postmodern talqinida tushunish prezumpsiyasi asosida tashkil etilgan muloqot o‘z o‘rnini og‘zaki o‘yin amaliyotlarining protsessualligiga va diskursiv jarayonlarning protsessualligiga bo‘shatib beradi (qarang. B. Zaxoder: “Men o‘zimni bilmayman. , o'z so'zlarim bilan bo'ladimi // Siz aytganlaringizni tushuntiraman, // Yoki - hali siz aytmagan // Men sizning so'zlaringiz bilan ifodalayman'). D.ning protsessualligida I hodisasi oʻzining aniqligini yoʻqotib, Fuko “D.ning tartibi” deb belgilagan narsaga toʻliq bogʻliq boʻladi: “Men boʻlgan kontekst tufayli men shundayman” (H. L. Hiks). Shu munosabat bilan postmodern tahlilchilar D.ning eng muhim jihati uning hokimiyat bilan munosabati muammosini oʻrganishdir. Ijtimoiy-madaniy kontekstga kiritilgan holda, dialektika ongning immanent-sub'ektiv mazmunini va tajribaning ekzistensial-intim mazmunini og'zaki ifodalashning oqilona tashkil etilgan va sotsial-madaniy jihatdan aniqlangan usuli sifatida hokimiyatga befarq bo'lolmaydi: "Munozaralar ... bir marta. va hokimiyatga bo'ysungan yoki unga qarshi bo'lgan hamma uchun "(Fuko). R. Bartning fikricha, «hokimiyat (libido dominanti) ... har qanday nutqda, garchi u anarxiya sohasida tug'ilgan bo'lsa ham, uyalaydi». Bundan kelib chiqqan holda, postmodernizm ong tomonidan namoyon bo'ladigan "bilimga bo'lgan irodasi"da "jamlanma munozaralar" zulmining aks-sadosini ko'radi (Fuko). "D. kuchi"ning o'ziga xos ko'rinishi "Matnning niyati" (E. Seid, R. Flores) sifatida amalga oshirilgan o'quvchi ongi ustidan "yozuv kuchi" dir. Yozuvning diskursiv o'lchovi "matn erkinligi" (F. Lentricchia) ni cheklaydi, matn ichidagi makonda "kuch munosabatlari ko'pligi" (Fuko) yaratadi va matnni "muloqotlarning polivalentligi" sifatida tashkil qiladi (F. Lentrickia), ya'ni o'ziga xos "haqiqiy kuchlarning ruhiy jang maydoni" (H. Bloom). Subyekt-obyekt ham, subʼyekt-sub’ekt munosabatlari ham diskursiv kodlar oʻyinida eriydi (shuning uchun Batayga Batay “ajratish” sifatida tavsiflanadi), oʻzining aniqligini yoʻqotadi: shaxs D.ning tashuvchisi sifatida diskursivlikka botib ketadi. unga berilgan yagona dunyo bo'lgan muhit. - Ushbu kontekstda postmodernizm uchun meta-darajaning yagona mumkin bo'lgan gnoseologik tahlili D ning o'zini tahlil qilishdir: uning imkoniyati shartlarini o'rganish, uning protsessualligini amalga oshirish mexanizmi, D ning har xil turlarining qiyosiy tahlilchilari va boshqalar. . Shu munosabat bilan Fuko D. dan uning goʻyoki mavjud boʻlgan ichki maʼnosiga emas, balki D.ning namoyon boʻlishidan uning imkoniyati shartlariga oʻtishdan iborat boʻlgan “tashqi qoida”ni shakllantiradi. Falsafaning bunday strategiyasi doirasida falsafaning markaziy predmeti dialektika bo'lib, uning shakli jihatida tushuniladi, ya'ni postmodernizm falsafasi asosiy e'tiborni substantiv emas, balki sof lingvistik momentlarga qaratadi. D. postmodern falsafada uning uchun «sub'ektning o'limi» paradigmatik prezumpsiyasi kontekstida ko'rib chiqiladi: Fukoga ko'ra, «D. - bu hayot emas; D.ning zamoni sening zamoning emas... har bir iborada nomsiz qonun hukmron, oppoq loqaydlik: “Kim gapiradi, nima farqi bor”, dedi kimdir, “kim gapiradi”. .. ”(qarang: MAVZUMANNING O‘LIMI, MUALTARNING O‘LIMI). "Sub'ektning o'limi" ning postmodern paradigmasi nafaqat D. hodisasini oldinga siljitishni nazarda tutadi, balki unga fundamental maqom beradi: nutqning o'zgaruvchan va murakkab funktsiyasi "(Fuko). Shu nuqtai nazardan, dialektika ma'lum bir madaniy an'anada - sub'ekt tomonidan kiritilgan har qanday muhim nuqtalardan tashqarida bilimlarni ifodalashning o'zini o'zi etarli shakli sifatida qarala boshlaydi. - Ushbu semantik makonda dialektika avtoxton ("anonim" deb ataladigan) rejimda amalga oshirilishi mumkin bo'lgan tarzda tashkil etiladi: "barcha nutqlar, ularning holati, shakli, qiymati qanday bo'lishidan qat'i nazar", "anonimlikda" ochiladi. pichirlash" (Fuko). Shunday qilib, D. postmodernizm tomonidan oʻzini-oʻzi taʼminlovchi protsessuallik sifatida talqin qilinadi: ‘D. ... talqinlar strukturasi shakliga ega. O'z-o'zidan izohlovchi xususiyatga ega bo'lgan har bir jumla boshqa jumlada talqin qilishga yordam beradi "- haqiqatda bu sub'ektning izohlash faoliyati emas, balki" fikrni o'z-o'zini talqin qilish momentlari "(Derrida). Bu shuni anglatadiki, diskursiv protseduraning maqsadi qanday bo'lishidan qat'i nazar, har doim - yozish doirasida ham, o'qish doirasida ham - "mavzu ... uning nutqiga nisbatan ekstraterritorial emas" (R. Bart). Shu bilan birga, aynan diskursiv protseduralarning protsessualligi insonning «o'zini sub'ektga aylantiradigan» makon bo'lib chiqadi (Fuko). Ushbu protsedura Fukoning "Jinsiy hayot tarixi" (HYUBRISga qarang), Kristevaning "Muhabbat haqidagi nutqi" da, R.Bartesning "Sevgi nutqi parchalari, oxir-oqibatda, sevgi hikoyasidir" asarida maxsus tahlil mavzusidir ... Bu mening o'z afsonam, men o'zim uchun o'qiydigan kichik "muqaddas hikoyam" va bu qiroat (muzlatilgan, balzamlangan, tajribamdan uzilgan) sevgi nutqidir "(aslida, sevgida va R. Bart tomonidan ta'riflangan". ma'lum bir tarzda, aniqrog'i - ma'lum klişelardan foydalangan holda). Tarixiy va falsafiy anʼanalarda tashkil topgan D.ning ijtimoiy-madaniy artikulyatsiyasi prezumpsiyasini saqlab qolgan holda, postmodernizm falsafasi “D. tahlil qilish uchun mavjud bo'lgan qoidalar va o'zgarishlarga bo'ysunadigan murakkab va tabaqalashtirilgan amaliyotdir" (Fuko). Xuddi shu mazmunni ob'ektivlashtirish shakli - jamiyatda hukmron bo'lgan ratsionallik turiga qarab - eng keng diapazonda o'zgarishi mumkin (masalan, klassik nasroniy formulasidan N.dagi "bugungi kunda bizga sotib olish qobiliyatini berish"gacha. Yu Ryud). Ushbu g'oyani ishlab chiqishda Fuko diskursiv amaliyotlarning mumkin bo'lgan o'zgarishlarining quyidagi turlarini aniqlaydi: 1) derivatsiyalar (intraskursiv bog'liqliklar), ya'ni. ba'zi tushunchalarni moslashtirish yoki chiqarib tashlash, ularni umumlashtirish va boshqalar bilan bog'liq o'zgarishlar; 2) mutatsiyalar (interdiskursiv bog'liqliklar), ya'ni. so'zlashuvchi sub'ektning, tilning pozitsiyasini yoki tegishli ob'ektivlikni o'zgartirish (ob'ekt chegaralarining siljishi); 3) qayta taqsimlash (diskursiv bo'lmagan transformatsiyalar), ya'ni. D.dan tashqaridagi ijtimoiy-madaniy jarayonlar, lekin uning evolyutsiyasiga befarq emas. Fuko nuqtai nazariga ko'ra, dialektika tipologiyasining tuzilishi uchun na rasmiy, na ob'ektiv mezonlar qabul qilinishi mumkin emas: "... to'g'ri diskursiv xususiyatlar yoki munosabatlar mavjud (grammatika va mantiq qoidalariga, shuningdek, grammatikaga nisbatan kamaymaydi). ob'ekt qonunlari) va nutqlarning asosiy toifalarini farqlash uchun aynan ularga murojaat qilish kerak. Diskursiv amaliyotlarni tasniflash mezoni sifatida Fuko “muallifga munosabatni (yoki bunday munosabatning yoʻqligini), shuningdek, bu munosabatning turli shakllarini”, D.ning ekspressiv qiymatini, ularning oʻzgarishlarga ochiqligini, D.ning munosabati va ularga baho berish yoʻllari, ularni belgilash va oʻzlashtirish yoʻllari, dialektikani madaniyatga moslashtirish yoʻllari (madaniy anʼanaga nisbatan obʼyektiv) va boshqalar. Dialektizmning postmodern tipologiyasining eng muhim jihati madaniy an'analar rivojlanishidagi alohida vaziyatni - "transdiskursiv pozitsiyada" bo'lgan muallif bilan bog'liq vaziyatni aniqlashdir. Ikkinchisi o'ziga xos xususiyatga ega, chunki u mos keladigan muammo-semantik sohaning o'zgarishining yangi ufqini ochadi, mohiyati jihatidan farq qiladi, lekin har doim D.ning asl (muallif) tipiga mos keladi: Fukoga ko'ra, asl nusxaga qaytish mavjud. D., lekin bu D.ning bir qismi boʻlgan qaytish, uni doimo oʻzgartirib turadi... Qaytish diskursivlikning oʻzini oʻzgartirish uchun samarali va zarur ishdir” (masalan, Galiley matnlarini qayta koʻrib chiqish mexanikani oʻzgartira olmaydi, u faqat. u haqidagi mulohazalar qatoriga nimadir qo'shadi; Marks matnlarini qayta ko'rib chiqish marksizmni sezilarli darajada o'zgartiradi). Postmodernistik dialektika kontseptsiyasining muhim jihati uning nochiziqlilik g'oyasi nuqtai nazaridan talqin qilinishidir: dialektika uning ijodiy salohiyati prezumpsiyasi, ma'noning tarmoqqa bo'linish tendentsiyasi prezumpsiyasi kabi taxminlar kontekstida ko'rib chiqiladi. u, majburiy tashqi sabablarga immanent bo'ysunmaslik prezumpsiyasi va boshqalar. Ushbu kontekstda (yuqorida aytilganlar bilan bir qatorda) lotincha diacursus atamasining "aylanish" kabi etimologik ma'nolari alohida ahamiyatga ega (qarang. Hora) va "tarmoqlanish, ko'payish". Postmodernizm, klassik madaniyatning retrospektiv bahosiga ko'ra, "kundan-kunga almashinadigan" lahjalar orasidan "ma'lum miqdordagi yangi nutq harakatlariga asos bo'lgan ... cheksiz ta'sir ko'rsatadiganlar" allaqachon aytilgan va hozir ham shunday bo'lishi kerak. dedi, shunday bo'lsa-da, u ikkinchisining ijodiy salohiyatini sharhlovchi va muallif figuralari bilan keskin cheklab qo'ydi. Avvalo, bu cheklash tasodifiy imkoniyatga tegishli (qarshi qaratilgan). Fukoning fikricha, "Izoh nutqning tasodifiyligini hisobga olgan holda oldini oladi: u sharhlanayotgan matndan boshqa narsani aytishga imkon beradi, lekin faqat matnning o'zi aytilgan va qandaydir tarzda amalga oshirilgan bo'lsa". D. soʻzning toʻgʻri maʼnosida semantik yangilik ehtimolini oʻziga yopib qoʻyadi: “Ochiq koʻplik, kutilmagan tasodif izohlash tamoyili tufayli oʻziga xavf tugʻdirishi mumkin boʻlgan narsadan koʻchiriladi. soni, shakli, turi va holatlari bo'yicha takrorlash. Yangilik aytilgan narsada emas, balki u qaytib kelgan taqdirdadir (Fuko). Shunga oʻxshash vazifalar D.ga va muallif kabi klassik anʼananing bunday figurasiga nisbatan bajariladi, birgina farqi shundaki, agar “Izoh D.ning bunday oʻziga xoslik oʻyini imkoniyatini cheklab qoʻygan boʻlsa, uning shakli .. boʻlgan. "takrorlash va o'zlik", keyin "prinsip .. muallif bir xil tasodifiylikni shaxs va o'zlik shakli bo'lgan o'ziga xoslik o'yiniga cheklaydi" (Fuko). Diskursiv amaliyotni madaniyat tomonidan tartibga solish mexanizmlarini batafsil tahlil qilish Fukoga klassik G'arbiy Evropa modeli madaniyatida dialektizmning chuqur cheklanganligi va nazorati haqida xulosa chiqarishga imkon beradi. Fuko buni mazmun rejasini, sub'ektlarni oldindan aytib bo'lmaydigan o'zgartirishlar uchun imkoniyat ochadigan diskursiv amaliyotlarning haqiqiy ijodkorligi, uning fikricha, Evropa fikrlash uslubining jiddiy sinovlarga chuqur paradigmatik munosabati bilan bog'laydi. Bu, birinchi navbatda, go'yo kosmik uyushgan (va shuning uchun idrok etadigan logotiplarga ochiladigan) koinotga kirib boradigan universal logotip g'oyasiga tegishli bo'lib, uning qonunlari o'z zaruratiga ko'ra, barcha mumkin bo'lgan o'zgarishlarni amalga oshiradi. narsalarni bashorat qilish mumkin va tushunarli chegaralardan tashqarida emas. - D.da yashiringan stixiyalilik imkoniyatlari, qonun bilan bashorat qilinadigan holatlardan tashqariga tasodifiy va kutilmagan tarzda chiqib ketish, kosmik jihatdan ifodalangan ontologiya va logotsentrizmga asoslangan klassik tipdagi ratsionallik boʻlish yoʻliga tahdid soladi. Shunday qilib, klassik Yevropa madaniyatida D. egallab turgan mavqeining zohiriy hurmatliligi ortida Fuko oʻziga xos “qoʻrquv”ni koʻradi: D.ning tez oʻsishini hech boʻlmaganda qisman oʻzlashtirish... toki uning tartibsizligi/ijodiy betartibligi yuzaga kelsin. , Hübris - MM., SL / boshqarib bo'lmaydigan narsadan qochish imkonini beruvchi raqamlarga muvofiq tashkil etilgan '(qarang: Xaos, Xübris). Fukoning fikricha, D.dan qoʻrqish (bu logofobiyaning Yevropa mentalitetini tavsiflovchi, kiyim va logoofiliya niqoblarini kiygan) nazoratsiz va shuning uchun oldindan aytib boʻlmaydigan baxtsiz hodisalar, D. rivojlanishidan qoʻrqishdan boshqa narsa emas. ijodiy potentsial - Kosmos tomonidan buyurilgan va umuminsoniy zarurat bilan tartibga solinmagan metafizikaning azaliy an'analari orqasida yuzaga keladigan tartibsizlik qo'rquvi - "qo'rquv ... chidab bo'lmas, vaqti-vaqti bilan, jangovar, shuningdek tartibsiz bo'lishi mumkin bo'lgan hamma narsa oldida qo'rquv. D.ning bu ulkan, cheksiz va cheksiz qaynashi oldida halokatli." Klassik an'anadan farqli o'laroq, zamonaviy madaniyat, Fukoning fikricha, "D.ni voqea xarakterini qaytarish" vazifasi bilan, ya'ni. tasodifiy (boshlang'ich qoidalar bilan belgilanmagan) natija bilan bog'liq bo'lgan fikrning haqiqiy yangiligi (voqeadorligi) imkoniyatiga to'sqinlik qiladigan madaniy cheklovlardan diskursiv amaliyotlarni ozod qilish. "Hodisa"ni D. sohasidagi tebranish sifatida ko'rib, Fuko shu bilan birga uning avtoxtonligini (diskursiv maydonning o'zini o'zi tashkil qilish darajasida amalga oshiriladigan va fikrlash sub'ektining kognitiv maqsadlarini belgilash bilan bog'liq bo'lmagan) tuzatadi. ) xarakter, "voqea" ni "ijodkorlik" ga ochiqdan-ochiq qarama-qarshi qo'yish va ikkinchisini bog'lash Evropa klassiklarining asosiy talqin qiluvchi taxminlaridan biridir. Oldinga qo'yish - klassik tipdagi madaniyatdan farqli o'laroq, ular umumiy kelishuv bilan ijodkorlik uchun joy qidirdilar, asar, davr yoki mavzuning birligini, individual o'ziga xoslik belgisini va cheksiz yashirin omborni qidirdilar. "ma'nolar" - diskursiv amaliyotni o'rganishning tubdan yangi metodologiyasi, Fuko ushbu soha uchun mutlaqo yangi usulni ishlab chiqadi, bu yangi diskursiv analitikaning asosiy kontseptual tuzilmalari soniga tasodifiy tebranishlar kontseptsiyasini aniq kiritadigan kategorik apparatdir. Fukoning so'zlariga ko'ra, "hozirda zudlik bilan zarur bo'lgan asosiy tushunchalar ... hodisa tushunchalari va bir-biriga bog'liq bo'lgan tushunchalar seriyasi: muntazamlik, kutilmagan tasodifiylik, uzluksizlik, qaramlik, transformatsiya". Fukoning D.ning protsessualligi haqidagi qarashlariga boʻlgan nuqtai nazarini oʻzgartirishiga olib keladigan eng muhim uslubiy xulosa quyidagilardan iborat: Fukoga koʻra, diskursiv amaliyotni oʻrganish sohasida “endi oʻrtasida aloqa oʻrnatish mumkin emas. mexanik sabab yoki ideal zarurat. Voqealarni ishlab chiqarishni ko'rib chiqishda oldindan aytib bo'lmaydigan tasodifiylikni toifa sifatida kiritishga rozi bo'lish kerak. Gumanitar sohada "tasodifan va fikr o'rtasidagi munosabatni o'ylashga imkon beradigan nazariya" yo'qligini keskin his qilgan Fuko bunday kontseptsiyani yaratishda muhim qadam qo'yadi va uning asosiy mazmunini g'oyaning gumanitar bilimiga kirish sifatida refleksli ravishda belgilaydi. tasodifiylik: "agar siz o'z oldingizga g'oyalar tarixidagi eng kichik o'zgarishlarni amalga oshirishni maqsad qilib qo'ysangiz, bu nutq orqasida yotgan g'oyalarni emas, balki bu nutqlarning o'zini muntazam va turli xil voqealar qatori sifatida ko'rib chiqishdan iborat. , keyin, men qo'rqaman, bu siljishda biz shunday kichik (va, ehtimol, jirkanch) mashinani tan olishimiz kerak, bu sizga tasodif, uzilish va moddiylikni tafakkur asosiga kiritish imkonini beradi. Hikoyaning ma'lum bir shakli ideal zaruratning uzluksiz rivojlanishi haqida gapirib, oldini olishga harakat qiladigan uch xavf. (Ushbu parchada ko'rsatilgan imkoniyatlar generatorini "jirkanch" deb baholash ayniqsa qiziq bo'lib, u kundalik hayot uchun dolzarb bo'lgan chiziqli determinizmning klassik ideallariga zid ravishda oldindan aytib bo'lmaydigan muvozanat g'oyasining mavjud madaniyatini baholashni o'z ichiga oladi. tizimlarning bashorat qilinadigan xatti-harakatini kafolatlaydigan ong.) postmodernizmning falsafiy aksi kognitiv jarayonlarga tasodifiy tebranishlar prezumpsiyasini kiritish uchun aniq talabni o'z ichiga oladi (qarang Neo-determinizm). Shu munosabat bilan shuni aytishimiz mumkinki, postmodern falsafa o'z e'tiborini dialektika hodisasiga qaratgan holda, ikkinchisiga alohida qarashni belgilamaydi, balki an'anaviy dialektikani yo'q qilish talabini ilgari suradi, noan'anaviy dialektikaning shakllanishi zarurligini belgilaydi. -sub'ektga uning "suverenitet" atributiv xususiyatini qaytaradigan diskursiv amaliyotning kanonik strategiyalari (Bataille). Biroq, postmodernizm pozitsiyasiga ko'ra, an'anaviy ravishda tushunilgan dialektikani rad etish jarayonida ong sotsializatsiya jarayonida g'arbiy turdagi ratsionallik tashuvchisi tomonidan so'rilgan diskursivlikni kutishda yotadi: "ma'noni qurbon qilish," suverenitet nutqning imkoniyatini yo'q qiladi: nafaqat uzilish, sezura yoki nutq ichidagi yara (mavhum negativlik), balki bunday teshikda to'satdan nutq va boshqa mutlaq bilimlarning chegarasini ochadigan bosqin ham "(Derrida). Shu munosabat bilan, "falsafiy nutqning ishonchli elementiga o'rnashgan kishi ... "tajriba" ... "(Derrida) kabi belgini o'qiy olmaydi va shuning uchun ko'pincha ... Hegel dalillarining balastlari o'chirildi, deb ishoniladi, aslida, uni bilmagan holda, ko'rmasdan, o'z kuchida qoladi ... Hech qachon Hegelning dalillari hozirgidek og'ir bo'lib tuyulmagan edi. yuk '(Derrida) ... O'zini nutqning tabiiy elementi sifatida ko'rsatadigan "an'anaviy madaniyatni ko'r qilish" turi mavjud. Bunday vaziyatda postmodernizm zaruriyatni postulat qiladi, "cheklangan bilimdan cheksizga o'tish - chegaralarni itarib yuborgandek, bilimning boshqa uslubiga - diskursiv bo'lmagan holda, tashnalikni qondirish illyuziyasiga o'tish. bizda mavjud bo'lgan bilim" (Bataille). Shu bilan birga, "muloqotni oyoq osti qilish (demak, umuman olganda, qonun ...) har qanday oyoq osti qilish kabi, u yoki bu tarzda suiiste'mol qilishda engib o'tgan narsani saqlab qolishi va tasdiqlashi kerak" (Derrida) - ya'ni. B.Smart ushbu kontekstda "bid'atchi D." deb belgilagan narsani tashkil qiladi. Dialektikani zamonaviy talqin qilishning markaziy muammoli maydoni dialektika va mafkura o'rtasidagi munosabatlar muammosi (M. Peshet, J.-J. Kurtin, K. Fuks), shu jumladan uning sovet-sotsialistik variantida (P. Serio) kabi muammolarni o'z ichiga oladi. ); diskursiv muhitlarning semantik salohiyati muammosi (P.Anri, C.Aroche, J.Giyom, D.Maldidier); diskursiv amaliyotlar kontekstidagi Boshqa muammosi (J. Hautier-Revyu), shuningdek, tahlilchi D. (R. Robber, E. Pulcinelli Orlandi) va boshqalarning uslubiy muammolari.
Biz hammamiz tushunamiz: aloqani saqlash usullariga ko'ra og'zaki va yozma nutq o'rtasidagi farq, albatta, oqlanadi. Haqiqiy odamlarga ma'lumot uzatuvchi shaxsga klassik adabiy tilda murojaat qilish samarasiz bo'ladi. Xuddi shu narsa, o'z navbatida, maxsus lug'atni kundalik iboralar bilan almashtirishga urinishni ko'rib chiqish kulgili bo'ladi.