Диплом бўйича мутахассислиги: Психолог Илмий даражаси: Йўқ

Битирув малакавий ишининг мақсади: Самарали раҳбарнинг ижтимоий психологик ҳусусиятлари ёритиш.
Битирув малакавий ишининг вазифалари:
1. Бошқарувнинг асосий мақсадларини ёритиб бериш.
2. Бошқарувнинг функцияларини очиб бериш.
3. Раҳбарлик ишини ташкил этиш маҳоратини тушунтириш.
4. Раҳбар қобилиятининг психологик тавсифини ёритиш.
5. Мавзу бўйича умумий хулосалар ва тавсиялар бериш.
Битирув малакавий ишининг амалий аҳамияти: Ишчининг иш жойини тез -тез ўзгартириши қаттиқ қораланади, шу сабабли ишчилар бир иш жойида узоқ йиллар давомида ишлаб, ўз муассасасига содиқ бўлишади. Натижада, ишчиларнинг тажрибаси ва малакаси жуда юқори бўлади, бу эса, ўз навбатида, меҳнат унумдорлигининг ўсишига олиб келади.
I-БОБ РАҲБАРНИНГ БОШҚАРУВ ЖАРАЁННИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ


1.1 Бошқарувнинг асосий мақсадлари
Тарақиётнинг ҳозирги босқичида раҳбар кадрлардан дунё билан боғланиш, раҳбарлик фаолиятини умумжаҳон меёрлар билан уйғунликда олиб бориш, унга тадбиркорлик билан ёндашиш талаб этилмоқда.
Ислоҳотларни амалга оширишда раҳбар кадрларнинг халқнинг манавияти ва ўтмиш маданий меъросини билиш даражаси ва муносабатига ҳам алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Раҳбар кадрларнинг фаолиятида халқнинг миллий қадриятларига асосланган ҳолда иш юритиш ва уларнинг маънавиятини юксалтириш борасида барча имкониятларни яратиш устивор мақсад ва вазифа қилиб қўйилди. Раҳбар кадрлар давлат ва жамият бошқарувининг турли бўғинларида, давлат ҳокимияти, марказий ва маҳаллий ўзини ўзи бошқариш
органлари, жамият ижтимоий, сиёсий ва маданий ҳаётининг барча жабҳаларида ўз салоҳиятларини намоён этишлари учун яратилган шарт шароитлар улар фаолиятида янги имкониятлар пайдо бўлди.
Мақсад - шахснинг ўзаро таъсири ва мулоқоти жараёнида йўналтирилган саъй-ҳаракатлари орқали эришиш керак бўлган натижанинг онгли ғояси.
Бошқарув тизимининг мақсадлари режалаштиришнинг бошланғич нуқтасидир. Моҳиятан, режалаштириш узоқ муддатли ва жорий режаларда аниқ ифодасини топган компаниянинг мақсад ва вазифаларини ишлаб чиқишдир.
Раҳбарнинг вазифаси мақсадга эришиш бўлганлиги сабабли, уни тўғри белгилаш муҳимдир. Агар биз ўз олдимизга ташкилотни мақсадларини аниқламасдан такомиллаштириш вазифасини қўйсак, унда биз кераксиз функцияларни бажаришнинг яхшироқ усулларини ёки қониқарсиз якуний натижаларга эришишнинг яхшироқ усулларини таклиф қилиш хавфини туғдирамиз, бу эса моддий зарар этказиши мумкин. Тўғри мақсадни танлаш
ва шакллантириш, уни амалга ошириш жараёнини бошқариш, шу жумладан эришилган амалга ошириш даражасини баҳолаш санъати чинакам малакали раҳбарни ажратиб туради.
Бошқарув тушунчаси тор маънода бирор-бир ташкилот мақсадини аниқлаш ва унга эришиш учун зарур бўлган режалаштириш, ташкил этиш ва назорат жараёнларининг фойда келтириши, самара бериши, фаолият йўналишини тўғри танлай билиш, қарорлар қабул қила олишга ҳамда Унинг бошқарилишини назорат қилишга ва бу жараённинг боришига боғлиқ бўлади.
Бошқарув нафақат корхона доирасида, қолаверса, бутун бир жамият, давлатни ўз танлаган йўли мақсад ва интилишларига етакловчи, иқтисодиётни кучли, барқарор ишловчи механизмга айлантиришда муҳим таъсир этувчи куч ҳисобланади.
Бошқарувни жамиятнинг иқтисодий негизи билан боғлаб, шу билан бирга бошқарувнинг икки ташкилий-техникавий ва ижтимоий-иқтисодий томонларини ҳисобга олган ҳолда ўрганиш лозим. Ташкилий-техникавий бошқарув аниқ истеъмол қийматини олиш учун маҳсулот тайёрлашда меҳнат тақсимоти ва кооператсияцси билан ажралиб туради. Ижтимоий-иқтисодий бошқарув мавжуд ишлаб чиқариш муносабатлари билан боғлиқ бўлиб, бошқарув мақсадларини белгилайди. Ташкилий-техникавий бошқарув меҳнат унумдорлиги ва ишлаб чиқариш самарадорлигининг ошиши учун шароит яратишга имкон берувчи фаолият туридан иборатдир. Ижтимоий-иқтисодий бошқарувнинг мақсади ишловчилар самарали меҳнат қилиши учун шароит яратиш, уларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг ишончли умумдавлат тизимини шакллантириш, бандликни таъминлаш ва аҳолининг кам таъминланган қатламларини қўллаб-қувватлашдан иборатдир.
Бошқарувнинг моҳияти ижтимоий-иқтисодий муносабатлар даражаси, ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши ва иқтисодий алоқаларнинг мураккаблашуви билан кенгайиб боради. Ҳар қандай фан ўз предмети, назарияси ва услубларига эгадир. Предмет фаннинг қайси соҳага тегишли эканлигини белгилайди. Назария бу соҳада рўй берадиган жараён ва ҳодисаларнинг рўй бериш қонуниятларини аниқлайди. Изланиш усуллари назариядан келиб чиққан ҳолда кишилар илмий ва амалий фаолияти қандай амалга ошишини кўрсатиб бериши, фаннинг шу соҳасида ҳодисаларни умумлаштириш ва ўрганишнинг турли воситалари ва усуллари тизимини ишлаб чиқиши лозим. Бошқарув предмети хўжалик юритишнинг барча даражаларида бошқаришнинг қонунлари (қонуниятлари), тамойиллари ва муносабатларини ўрганишдан иборатдир. Бошқарув муносабатлари ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг ажралмас қисми бўлиб, турли иқтисодий, ташкилий, ижтимоий, меҳнат, психологик ва бошқа кўринишларда бўлади.
Бошқарув муносабатлари бошқарув Қўл остидаги ходимлар ўртасидаги алоқа ва ўзаро таъсирининг мураккаб мазмунини ифодалайди, демак, бошқарув бу, энг аввало, ишчиларни бошқаришдир. Иқтисодиётни бошқаришда бевосита бошқарув меҳнат жамоалари ва алоҳида ходимлардан
иборатдир. Фақат уларнинг меҳнат фаолияти воситасида ишлаб чиқаришнинг моддий унсурлари, яъни меҳнат воситалари ва предметларига таъсир этилади. Бошқариш ишини бажарувчи идоралар ва уларнинг раҳбарлари бошқарув субектлари ҳисобланади. Бошқариш усуллари кишиларни, жамиятни обектив ижтимоий-иқтисодий ривожланиш қонунлари талабларини бажаришга ундайди. Улар аниқ бир усул, у, мақсадга эришиш йўлини ифодалайди.
Бошқаришнинг мақсади – бошқариладиган объектнинг керакли, мумкин ва зарурий ҳолати, унга эришиш керак; яратиш, амалга ошириш (эришиш) керак бўлган бу идеал, мантиқий асосли қурилиш.
Давлат бошқарувининг мақсадларини шакллантириш ва асослаш ниҳоятда қийин ва масъулиятли вазифадир.
Мақсад менежмент субъекти томонидан онгли равишда аниқланганлиги сабабли, у оқилона момент билан бир қаторда субъектив, қиймат маълумотномасини (муносабат, қўзғалишлар, қизиқишлар) ҳам ўз ичига олади. Шунинг учун ирратсионалц элемент мақсадда доимо мавжуд бўлиб, уни объэктив воқеликда тугалланган шаклда қабул қилиб бўлмайди, лекин у аниқланиши ва тўғри шаклланиши, далиллар билан асосланиши керак. Ушбу жараёнга ўтган тажриба, мавжуд маблағлар, энг долзарб эҳтиёжлар ва бошқалар таъсир қилади.
Мақсад ҳар доим мотивлар, воситалар ва натижаларнинг бирлиги вазифасини бажаради. Мотив маълум эҳтиёжларни қондириш ва нафақат устуворликка мувофиқ аниқлаш, ҳисоблаш, тузиш, балки ижтимоий гуруҳлар, бошқарув соҳаларининг барча эҳтиёжлари ва манфаатларини ҳисобга олиш, айниқса уларнинг мумкин бўлган ўзгаришларини олдиндан кўриш ва олдиндан билиш истаги сифатида тушунилади.
Бу эрда асосий таърифлар ўртасидаги муносабатни эслаш ўринли: инсоннинг “эҳтиёжлари” ва “манфаатлари”.
Эҳтиёжлар ва манфаатлар бир тартибли тоифалардир, биринчиси уларни қондириш мавзусига, иккинчиси – эҳтиёжларни қондиришни таъминлайдиган қадриятлар ва товарларнинг тақсимланиши боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларга, муассасаларга, муассасаларга қаратилган.
Бошқарув муносабатларининг энг муҳим, типик шаклларини ўрганиш, уларда менежерлар ва бошқарувчиларнинг ўзаро таъсири намоён бўлади; - бошқарув жараёнларини ривожлантиришнинг асосий тенденцияларини аниқлаш; - келажакда бошқарув фаолиятини ривожлантиришнинг энг эҳтимолий йўналишлари ва стсенарийларини қуриш; - бошқарув тизимини такомиллаштириш бўйича далилларга асосланган тавсияларни шакллантириш.
Бошқарув субекти эришишга интиладиган идеал якуний натижадир. Мақсадларни қўйган ҳолда, менежмент субъэкти унга эришиш учун кўплаб муаммоларни ҳал қилиши керак. Бошқарув мақсади одатда эришиш керак бўлган қандайдир идеал, олдиндан белгиланган натижа сифатида тушьунилади. Аниқ белгиланган мақсад бошқарув тизимининг тузилишини, унинг қурилиши ва фаолиятининг тизимли хусусиятини белгилайди. Мақсадга қўйиладиган асосий талаблар: - мақсад ҳар томонлама, илмий ва амалий жиҳатдан асосланган бўлиши; - шартсиз сифатида шакллантирилиши – эришиш мумкин ва якуний натижага эга бўлиши.
Мақсадларни шакллантириш қоидалари:
- қўйилган вазифалар тўплами мақсадга тўлиқ эришишни таъминлаш учун зарур ва этарли бўлиши керак;
- вазифалар сифат ва миқдор жиҳатдан белгиланиши керак;
- ҳар қандай мақсаднинг тузилишини бир неча муқобил усулларда тасвирлаш мумкин;
- ҳар бир мақсад ташкилий жиҳатдан оқилона бўлинмага, гуруҳга ёки тайинланиши керак расмий қарор қабул қилувчи (аниқ мақсадлилик);
-мақсадларни амалга ошириш муддати белгиланиши керак;
- мақсадлар эришиш мумкин бўлиши ва ижрочиларнинг ҳаракатларини тўғри йўналишда рағбатлантириши керак;
- мақсадлар мослашувчан бўлиши керак, яъни. Ташқи ва ўзгартирилганда уларни созлаш имкониятига эга бўлиш ички муҳит ташкилотлар;
-мақсадлар бир-бирига мос келиши керак;
- мақсадлар мақбул бўлиши керак, яъни. Улар маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнининг барча иштирокчилари томонидан қабул қилиниши ва жамиятнинг хоҳиш ва эҳтиёжларига зид бўлмаслиги керак. Мақсад ва якуний натижа ўртасидаги боғлиқликка кўра қуйидаги вариантлар бўлиши мумкин:
1. Якуний натижа нафақат мақсадга яқин бўлиши, балки ундан қайсидир маънода ошиб кетиши ҳам мумкин.
2. Олинган натижа белгиланганидан паст бўлиши мумкин.
3. Эришилган натижа белгиланган мақсад билан аниқ устун қарама-қаршилик ҳар қандай назария ёки мақсадли фаолиятнинг, шу жумладан бошқарувнинг моҳияти функтсияларда намоён бўлади.
Бошқарув психологиясига қўйиладиган асосий талаблар қуйидагилардан иборат:
1. Мақсад бир маъноли ва аниқ бўлиши керак. Агар қаёққа боришни билмасангиз, у ҳолда бирор ёълни танлашга ҳам ҳожат қолмайди.
2. Мақсад реал ва бажарилиши мумкин бўлиши керак.
3. Қайси томонга сузишни аниқ мақсад қилиб олмаган элканли қайиққа ҳеч қандай шамол ҳам ҳамрох бўла олмайди.
4. Мақсад миқдоран ўлчовга эга бўлиши керак.Миқдоран ўлчовга, меъёрга эга бўлмаган мақсад – бу сароб.
5. Мақсад барча бажарувчиларга тушунарли бўлмоғи даркор.
6. Мақсад бўлимлар ва маъсуллар бўйича детальлаштирилган бўлиши керак. Мақсад, уни бошқариш принтсиплари, пировард натижаси бажарувчиларга тушьунарли бўлиши ва уларга ёзма равишда содда тилда этказилиши керак.
7. Мақсад кўп қиррали бўлиши керак. Мақсад ҳар бир фаолият ҳар бир масъул шахс бўйича майда-чуйдасигача батафсил тақсимлаб чиқилган бўлиши лозим.
Бу – умумий, бош мақсаднинг хусусий ва якка мақсадларга бўлинишини, “мақсадлар шажараси” ни тузишни талаб қилади.
Бошқарув психологияси мақсадларининг тавсифи.
Конкрет ва аниқ ўлчамларга эга бўлган мақсадлар. Ташкилий фаолият мақсадларини бу хилда белгилаш, ташкилот раҳбариятига жараён давомида навбатдаги ташкилий қарорларни қабул қилиш ва ишнинг боришини баҳолашга, ташкилот фаолиятининг пировард натижага нисбатан нечоғлик самарали ҳамда тўғрилигини белгилашга имкон яратади.