Динларни таснифлашдаги ёндашувлар

 
1.4. Динларнинг статистик таснифи. 
Бундай таснифда динлар уларга эътиқод қилувчилар сонига кўра юқоридан 
пастга томон тадрижий суратда тартибланади. Бироқ бу нисбий ва доимо ўзгариб 
борадиган тасниф бўлиб, бир қатор манбаларга асосланади. 
Биринчидан, динларнинг аҳамияти ва қадр-қиммати уларнинг тарафдорлари 
миқдори билан ўлчанмайди. Диний жиҳатдан юқори даражада ривожланган 
шундай динлар ҳам борки, уларга эргашувчилар сони озчиликни ташкил қилади. 
Масалан яҳудийлар ўз динларини ўзларига хослаб олиб, унинг ўзгариши ва кенг 
ёйилишига қаршилик қилганлар.
Аммо, асосан Африка, Осиё ва Жанубий Америкада кўпроқ тарқалган, 
диний ғояси ва аҳамияти у даражада юқори бўлмаган, лекин тарафдорлари 
кўпчиликни ташкил этувчи ибтидоий динлар ҳам бор. Яна тарафдорлари кам 
бўлиб, бошқа динларга катта таъсир кўрсатган динлар ҳам бор. Масалан, 
Зардуштийлик Христианликка ва кўпроқ Яҳудийликка катта таъсир кўрсатган.
Иккинчидан, 
динларнинг асл статистик ҳисоби аниқланишига қадар 
уларга эътиқод қилувчилар сони ўзгариб боради. 
Учинчидан, энг муҳим муаммо ва статистикага таъсир этувчи монеълик 
шундаки, Ғарб мамлакатларидаги баъзи статистик маълумотларда диний таассуб 
юзасидан ўзи мансуб бўлган дин тарафдорлари сонини ўзга динларга эътиқод 
қилувчилар сонидан юқори қилиб кўрсатиш ҳоллари учраб туради. Ушбу 
муассасаларда олиб бориладиган ҳисоботларда Христианликка катта эътибор 
қаратилиб, бошқа динлардан унинг тарафдорлари сони жиҳатидан доимо юқори 
деб кўрсатилади. 
Тўртинчидан, статистик ҳисоботлар кўп ва улар турли динларга мансуб 
бир қанча идоралар томонидан олиб борилади. Уларда асосан бир-бирига қарама-
қарши номутаносиб диний баёнотлар ва статистик хулосалар берилади. 
Бешинчидан, баъзи давлатлардаги статистик амалиётлар турлича ва 
ҳисоботларни амалга ошириш учун имкониялар етарли эмас. 
Олтинчидан, дунёнинг баъзи минтақаларида динлар ва оқимлар аралашиб 
кетмоқда. Айниқса, мавжуд диний йўналишлар ўртасида яқинлик юзага келаётган 
бир пайтда ҳар бир диннинг ўсишини алоҳида қамраб олиш қийин. Ҳиндистон 
атрофидаги диний ғоялари бир-бирига яқин бўлган фирқа ва жамоаларга ўхшаш 
динларда содир бўлаётган жараёнлар бунга мисол бўла олади. Сохта 
тарафдорларга эга бўлган Баҳоийлик, Қодиёнийлик, Сикхийлик, Даолик, 
Синтоийлик каби динлар ҳам бир қанча динларнинг ақидавий ғояларини 
ўзлаштирган. Шунингдек, Яҳудийлик, Христианлик, Ислом, Ҳиндувийлик, 

---

11 
Буддавийлик таълимотларини қориштириб юборган динлар масалани 
чигаллаштиради. Бунда ўзаро низода бўлган динларнинг моҳияти ҳақида бирор 
тайинлик хулосага келиш мушкул.