Дин фалсафаси

Динлар фалсафасининг шаклланиши ва ривожланиши.
Динлар
фалсафасининг шаклланиши ва ривожланиши фалсафий таълимотнинг
вужудга келиши билан боғлиқ бўлган. Инсоният тарихидаги энг қадимий
илмлардан бўлган фалсафанинг дастлабки элементлари қадимги Бобил,
Юнонистон ва Римда милоддан аввалги VI-III асрларда вужудга келган
бўлса, цивилизациянинг кейинги босқичларида у муайян тизим сифатида
динга ўз муносабатини билдиришга ҳаракат қилган. Фалсафанинг
предмети объектив олам ва унинг яшаши, ривожланиши ҳамда тараққиёти,
ҳаёт ва инсон умрининг моҳияти ҳақида бахс юритса, диний таълимотлар
ҳам ана шу масалаларнинг ечимини ўзига хос ҳолларда муйаян дунекараш
шаклда талқин қилади. Шунинг учун фалсафа тарихининг муҳим
масалаларидан бири диннинг мазмун-моҳиятини, инсоннинг шахсий ва
ижтимоий ҳаётидаги тутган ўрнини аниқлаш ҳамда таҳлил қилиш бўлган .
Манбаларнинг далолат беришича, динлар фалсафаси ўз предметига
эга бўлган мустақил фан сифатида XVIII-XIX асрларда шаклланган
1
. Бу
1
Қаранг: БСЭ.-М.: 1977, Т. 27. -С. 413; Основы философии. Под редакцией М.А. Ахмедовой и В.С.
Хана.-Т.: «Мехнат», 2004. -С. 411; Литман А.Д. Современная индийская философия.-М.: «Миле», 1985;
фалсафа: қомусий луғат (тузувчи ва масъул муҳаррир Қ.Назаров) – Т.: «Шарқ» нашриёт-матбаа
акциядорлик компанияси Бош таҳририяти, 2004.-112 б.

---

24
жараённинг тараққиёти ва мазмунини бойитиш учун шу даврда яшаган
йирик файласуфлар ҳамда илоҳиётчи олимлар ўз ҳиссаларини қўшганлар.
Зеро, ХХ асрга келиб, динлар фалсафаси мустақил фан сифатида
ривожланишда давом этиб, кўпгина янги фан йўналишларига йўл очди.
Динлар фалсафаси шундай билим соҳасики, унда фалсафий
муаммолар билан бир вақтда диншуносликнинг биргаликда ривожланиши
кузатилади. Яъни икки фан йўналишининг тўқнашиши намоён бўлади.
Бунда зиддиятли ҳолат кузатилмайди, аксинча, бири иккинчисини
тўлдириш билан динлар фалсафаси мазмунини бойитади.
Жаҳон динларининг (буддавийлик, христианлик, ислом) вужудга
келиши ва уларни дунё халқларининг онги ва турмуш тарзидан ўрин
олиши жамият тарихий тараққиётида диний ақида ва таълимотлар ҳақида
муайян фалсафий мушоҳада қилишга чорлаган. Бу ҳолат фалсафий
диншуносликнинг шаклланишига замин бўлиб хизмат қилган. Буни биз
христианлик ва ислом динлари тарихи мисолида кўриб чиқамиз.