Departamenti marketing

2. GJEOGRAFIA E TREGTISË NDËRKOMBËTARE TË KOSOVËS

2.1 Marrëdhëniet e Kosovës me rajonin dhe më gjerë

Me shpalljen e pavarësisë dhe me sigurimin e njohjeve nga shumica e shteteve të rajonit Kosova vendosi statusin edhe legjitimitetin e saj në rajon. Si rezultat, Kosova arriti që të veprojë dhe bashkërendojë aktivitetet e saj ekonomike dhe politike në përgjithësi me shtete tjera të rajonit si e barabartë (së paku me ato shtete që e njohën statusin e saj si shtet i pavarur). Siç do të diskutohet më poshtë, përpos që është shteti më i ri në rajon, Kosova është edhe një prej shteteve më të vogla si për nga sipërfaqja ashtu edhe nga ndikimi i saj ekonomik në rajon. Madhësia ekonomike e Kosovës nuk përbën më shumë se 0.43 përqind të ekonomisë së përgjithshme të rajonit, apo thënë ndryshe ajo përbën më pak se 1/20 e saj. Kjo më shumë për shkak të mungesës së zhvillimit të brendshëm ekonomik, kryesisht mungesës së sektorit të prodhimit dhe industrisë, që nuk arrin të mbulojë konsumin e brendshëm, i cili asimilohet kryesisht nga importet të cilat rrisin deficitin tregtar (i cili ka arritur në më shumë se 2.2 miliard Euro apo rreth 45përqind të madhësisë ekonomike). Përpos problemit të deficitit, ineficenca e sektorëve të prodhimit ndikon edhe në zvogëlimin e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Kjo sjell që Kosova të jetë jo vetëm një ekonomi me përpjesë të vogël krahasuar me vendet e rajonit por edhe një ekonomi e cila nuk merr pjesë me prodhim në këtë rajon por kryesisht konsumon nga ai. Në disa raste Kosova shërben edhe si vend transit i tregtisë mes vendeve tjera të rajonit (Kipred, 2013, fq.4).
Synimi i Kosovës ështëzhvillimi i qëndrueshëm si dhe përforcimii marrëdhënievetë saj me institucionet ndërkombëtare financiare. Ndër vite ka vazhduar të zbatojë me sukses Marrëveshjen "Stand By" (20 mujore) me 105 milion €, të negociuar me Fondin Monetar Ndërkombëtar (FMN) në Prill të vitit 2012. Në dhjetor të vitit 2012, Kosova është bërë anëtare e Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim. Në qershor të vitit 2013, Kosova ka nënshkruar një Marrëveshje Kornizë me Bankën Evropiane për Investim (BEI), që i lejon BEI-së të financojë projekte në Kosovë. Mekanizmi i Mbikëqyrjes Fiskale (MMF) ka vazhduar me mbajtjen e takimeve dy herë në vit me Komisionin Evropian. Kosova gjithashtu ka nisur përgatitjet për një “Program Ekonomik dhe Fiskal”, që është procedura standarde e mbikëqyrjes ekonomike për kandidatët potencial. Në fillim të Majit2013, Qeveria e Kosovës ka miratuar kornizën e saj afatmesme të shpenzimeve, që mbulon vitet 2014-2016. Në përgjithësi, vendosmëria për të ndjekur politikat ekonomike të orientuara në treg është ruajtur dhe reformat në disa fusha janë përshpejtuar.
Sfidat ekonomike dhe tregtare karshi rajonit, bëhen edhe më sfiduese për shkak se në rajon ka 5 shtete të cilat nuk e kanë njohur Kosovën si të pavarur (Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, Rumania, Greqia, dhe Moldavia) dhe si rezultat kanë ashpërsuar qasjen e Kosovës në tregjet e këtyre vendeve të cilat përbëjnë rreth 32përqind të popullsisë së rajonit (gjithashtu fuqi të konsiderueshme konsumatore) dhe 33.44përqind të ekonomisë së saj, apo thënë ndryshe këto vende së bashku përbëjnë një ekonomi rreth 3 herë më të madhe se asaj të CEFTA-s në përgjithësi. Kështu që, marrëdhëniet e cunguara politike të këtyre shteteve (të cilave nga tani e tutje do t’i referohemi si “shtete jo-njohëse” karshi Kosovës) kanë rezultuar edhe në prishjen e marrëdhënieve të tyre ekonomike e tregtare me Kosovën. Edhe pse shtetet jonjohëse kryesisht kanë pasur qasje pothuajse bllokuese ndaj Kosovës, sidomos në aspektin ekonomik e tregtar, Kosova përkundrazi nuk ka aplikuar ndonjë masë mbrojtëse apo edhe ndonjë pengesë në qasjen e këtyre shteteve në tregjet e Kosovës.Nga një studim i kryer në vitin 2013 nga Instituti KIPRED, mund të kuptohet edhe pozicionimi i Kosovës karshi rajonit dhe blloqeve në të por edhe marrëdhëniet e Kosovës me shtete të ndryshme në këto blloqe dhe në rajon në përgjithësi si dhe analizimin e disa politikave dhe vendimeve që janë marrë në këtë drejtim.
Në vitin 2009, si rezultat i krizës ekonomike i gjithë rajoni ka shënuar rënie ekonomike prej 3.74përqind përpos Shqipërisë dhe Kosovës të cilat kanë pasur rritje pozitive në këtë vit. Kjo edhe më tej tregon se këto vende, pavarësisht sistemit të dobët financiar, e sidomos Kosova janë shumë më pak të integruara me vendet e tjera, sidomos me ato që u prekën nga kriza. Edhe pse për nga niveli i ngritjes ekonomike për këto pesë vite, Kosova radhitet ndër të parat me një mesatare vjetore prej 4.50përqind (inflacioni i saj ishte i lartë). Kosova radhitet e katërta nga të gjitha shtetet e rajonit për nivelin e inflacionit i cili brenda kësaj periudhe ishte mesatarisht 5.22përqind në vit.Asnjëra nga shtetet e rajonit, duke i përfshirë edhe ato të BE-së si dhe Kroacia e cila ishte në prag të hyrjes në BE dhe Eurozonë, nuk e plotësojnë minimumin e standardit të inflacionit të përcaktuar nga Eurozona, gjerësisht BE, i cili ishte 1.53përqind për vitin 2012. Të gjitha shtetet e rajonit, përvec Malit të Zi, kanë deficit buxhetor, ku Kosova tejkalon për pak mesataren e rajonit, por edhe atë të lejuar sipas standardeve të Eurozonës. Marrë në përgjithësi, të gjitha shtetet e rajonit kanë shënuar rritje në atmosferën e të bërit biznes, ndërsa Kosova vazhdon të jetë e fundit.
Mirëpo nëse i referohemi raportit të Bankës Evropiane për Zhvillim dhe Rindërtim (“Transition Report 2009: Transition in Crisis?”), citohet se kriza ekonomike globale u reflektua edhe në ekonominë e Kosovës, sado që efektet e saj nuk ishin aq të dukshme si në vendet e tjera të rajonit. Së bashku me Shqipërinë, Kosova paraqitet si vendi i vetëm në rajon që shënoi rritje ekonomike gjatë vitit 2009. Kjo ndodhi si rezultat i dy faktorëve: i nivelit të lartë të shpenzimeve kapitale, të cilat e mbajtën të qëndrueshme kërkesën e brendshme, si dhe i nivelit të ulëttë integrimit të Kosovës me botën. E dyta ka të bëjë me integrimin financiar, tregtinë me jashtë dhe mobilitetin e fuqisë punëtore apo remitencat. Është paradoksale një situatë e tillë, pasi është dokumentuar se niveli i integrimit në ekonominë botërore ka qenë shtytësi më i madh i rritjes ekonomike për ekonomitë në tranzicion. Mirëpo, ky integrim, i ka bërë këto vende shumë sensitive ndaj lëvizjeve në ekonominë globale; çrregullimet në sektorin financiar botëror u reflektuan në të gjithë mekanizmat kryesor të rritjes ekonomike në vendet në tranzicion dhe për rrjedhojë, shkaktuan tkurrje të aktivitetit të gjithanshëm ekonomik.
Përveç bashkëpunimit me vendet e rajonit dhe atyre të BE-së, në dhjetor 2008, Kosova u përcaktua si vend përfitues nga Programi i SHBA-së i Sistemit të Përgjithësuar të Preferencave (SPP). Ky program ofron qasje pa tarifa për 4,800 produkte. Sipas këtij programi, një gamë e gjërë e produkteve të Kosovës gëzojnë të drejtën e qasjes pa tarifa në Shtetet e Bashkuara. Kosova gjithashtu përfiton nga programi SPP i Norvegjisë ku 64 vende që rezultojnë me të ardhura të ulëta kanë qasje pa tarifa dhe kuota në treg të Norvegjisë, për të gjitha mallrat. Japonia gjithashtu ka shprehur gatishmërinë për t’i ofruar Kosovës programin SPP dhe procesi është në vazhdim e sipër, gati afër përfundimit.Megjithatë përveç Zvicrës, Kosova së fundmi po forcon lidhjet me Turqinë dhe me tregjet e largëta të Kinës dhe Indisë.