Departamenti marketing

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI MARKETING

DISERTACION

Në kërkim të gradës shkencore Doktor i Shkencave
“Prirje të Integrimit Ndërkombëtar të Kosovës”
(Fokus:CEFTA,MSA)

Disertant: Udhëheqës shkencor:

Mr.Sc. Donika ALIU - ZHUJA Prof. Dr. Ilia KRISTO

TIRANË, 2016

Deklarata e origjinalitetit

Ky Punim Diplome është puna ime origjinale dhe nuk është dorëzuar, në tërësi apo pjesërisht, për ndonjë gradë në këtë apo ndonjë universitet tjetër dhe nuk përmban, sipas njohurisë time, asnjë material të botuar ose shkruar nga një person tjetër, përveç siç deklarohet në brendësi të tekstit.

Statement of Originality

This thesis is my original work and has not been submittet, wholy or partly, for a degree at this or any other university. Nor doea if it contains, to the best of knowledge and beleif, any material published or written by another person, except as acknowledged in the text.

Emri/Name Nënshkrimi/Signature Data/Date

Donika Aliu - Zhuja, Mr.Sc. __________________ ______________

Falënderime

Për të realizuar një kërkim shkencor në niveli doktorature përveç angazhimit, energjisë së kandidatit ka pasur edhe mikëkuptimin, përkushtimin e mjaft aktorëve për të bërë të mundur realizimin e tij.
Për këtë shpreh mirënjohjen, falënderimet për profesoratin e Fakultetit të Ekonomisë, Departamentit të Marketingut dhe Turizmit si dhe për mentorin, ndryshe udhëheqësin shkencor Prof.Dr. Ilia Kristo.
Një falënderim i veçantë përfamiljen time: prindërit, motrat dhe vëllezërit si dhe bashkëshortin Mentorin mefëmijët: Erisi dhe Erisa – përmbështetjen, kurajon dhe mirëkuptimin gjatë përgatitjes së këtij punimi.
Po ashtu falënderoj paraprakisht, çdo lexues së këtij punimi për sygjerimet e rastit për përmirësimin e tij.
Ju faleminderit!

Parathënie

Prirjet e integrimit ekonomik ndërkombëtar të globalizimit të tregjeve, produkteve, ndryshimi i demografisë ekonomike të globit, blloqet e integruara kontinentale dhe ndërkontinentale ekonomike, zhvillimet teknologjike të komunikimit, prodhimit, kosto-përfitimet e fenomenit të globalizimit në terma afatmesëm dhe afatgjatë po shpien në rikonfigurim të globit, në nevojën e ndryshimeve të filozofive ekonomike, politike, manaxheriale dhe mjedisore në kohën e sotme si dhe zhvillimet klasike dhe ciklike, karakteristikë për ekonominë e tregut dhe të biznesit, deri tek thelbi i sistemeve ekonomike dhe politike që ndodhen në prag të ridimensionimit (Kristo, 2014, fq. 3).

Në botën në proces dinamik integrimi, lëvizin gjithnjë e më lirshëm mallrat, shërbimet dhe faktorët e prodhimit por fatkeqësisht po kaq lirshëm me gjasa edhe më shpejtë, përhapen edhe efektet e krizës, që në një kohë relativisht të shkurtër shtrihen nga rajone të veçanta në të gjithë globin. Akoma më specifike, këto dinamika i bëjnë zhvillimet e vendeve në tranzicion, rezultante e prirjeve globale por dhe specifikave të prirjeve nacionale dhe rajonale sidomos në kohë krize dhe jo vetëm.

Zhvillimet e fundviteve‘90 në rajon, të paraprira nga konfliktet etnike në ish-Republikat Jugosllave, bënë që Bashkimi Evropian(BE)të konsideronte Gadishullin Ballkanik dhe dinamikat e veta me vëmendje të veçantë. Në këtë kuadër, Bashkimi Europian miratoi një nismë të re për pesë vende të Ballkanit: Shqipërinë, ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë, Kroacinë, Bosnje-Hercegovinën dhe unionin Serbi-Mali i Zi, Procesine Stabilizim-Asociimit (PSA). Ky proces u shoqërua me lindjen e iniciativavetëtjera që i krijuan mundësinë Kosovës për të qenë pjesë e takimeve dhe marrëveshjeve të ndryshme dypalëshe dhe rajonale, ndër të cilat, Marrëveshja e Tregtisë së Lirë së Europës Qëndrore (CEFTA) e cila gjykohet nga më të rëndësishmet. Ky punim fokusohet në pasqyrimin e ecurisë së integrimit të Kosovës në rajon dhe më gjerë në Bashkimin Evropian, konsideruar veçoritë e një shteti të ri gjykuar perspektivat e integrimit rajonal dhe globalizimit.
Punimi nuk është funksion teorik i procesit të integrimit si term i gjerë dhe multifaktorial. Analiza terorike e përfshirë i përgjigjet vendit, objekt studimi dhe rajonit. Nëpërmjet saj do të përpiqet të evidentohen dhe përshkruhen nëpërmjet metodave të caktuara disa nga prirjet kryesore integruese dhe sigurisht fokusi vendoset mbi CEFTA dhe MSA si dy instrumente të vlefshme për integrimin evropian.Skanimi i gjendjes ekzistuese dhe vështrimi prespektiv lidhur me marrëveshjet integruese ndërkombëtare të përthyera në këtë studim në grupe të targetuara publike dhe biznesi përbën bazën për analizën empirike për të derivuar më pas prirjet dhe implementimin e politikave integruese të Kosovës.
Punimi synon që rekomandimet dhe gjetjet nga analiza empirike dhe teorike të shërbejnë si një udhëzues shkencor për dizenjimin, draftimin dhe implementimin e politikave integruese të vendit. Gjithashtu, me anë të tij, synohet paraqitja, analiza dhe hulumtimi në një fushë bashkëkohore, në të cilën teoritë dhe prirjet specifike kanë akses të limituar.Duhet kujtuar se marrëveshjet integruese ndërkombëtare të Kosovës janë në proces dinamikdhe luhaten në varësi të zhvillimeve ekonomike, politike, sociale nga brenda vendit dhe rajonit.Studimi në hark kohor shtrihet deri në fund të vitit 2014.

Përmbajtja

Falënderime 3

Parathënie 4

Lista e Ankronimeve 6

HYRJE 7

Konsiderata të përgjithshme 7

Qëllimi i punimit 9

Objektivat e punimit 9

Pyetjet kërkimore dhe hipotezat 9

Metodologjiae përdorur në studim 11

Rëndësia e punimit 12

Kufizimet e punimit 13

1. Rishikimi i literaturës 15

1.1 Kornizë e përgjithshme e ekonomisë së Kosovës në raport me integrimin ekonomik 15

1.2 Format e Integrimit Ekonomik 16

1.3 Marrëveshja e Tregtisë së Lirë e Evropës Qëndrore 19

1.3.1 Objektivat e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirëtë Evropës Qëndrore 22

1.3.2 Kriteret e anëtarësimit në CEFTA 23

1.3.3 Si duhet kuptuar CEFTA sipas teorive të tregtisë ndërkombëtare? 25

1.3.4 Si perceptohet CEFTA? 26

1.4Rregullat e origjinës dhe përfitimi i origjinës 28

1.5Marrëveshja e Stabilizim Asociimit –struktura 29

1.5.1Negociatat për Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit (MSA) 35

1.6 Bashkimi Evropian dhe Integrimi Evropian i Kosovës 37

1.7Tregtia, Konfliktet, dhe Integrimi Politik 40

1.8 Bashkimi Doganor dhe efektet në ekonomitë pjesmarrëse 41

1.8.1 Krijimi tregtisë dhe ndarja e tregtisë 41

1.8.2 Efektet e Bashkimit Doganor në vendin A 45

1.8.3 Efektet e Bashkimit Doganor në vendin B 46

1.8.4 Efektet globale të Bashkimit Doganor 46

1.9 Analiza teorike e heterogjenitetit të Marrëveshjeve Rajonale të Tregtisë (MRT) 47

1.9.1 Integrimi rajonal nën hijen e konfliktit 49

1.10 Një model i manaxhimit të konflikteve në funksion të integrimit 53

1.10.1Faza I. Origjina e konfliktit 55

1.10.2Faza II. Dinamikat e konfliktit 58

1.10.3Faza III. Përshkallëzimi i konfliktit 58

2. GJEOGRAFIA E TREGTISË NDËRKOMBËTARE TË KOSOVËS 60

2.1 Marrëdhëniet e Kosovës me rajonin dhe më gjerë 60

2.2 Bilanci tregtar i Kosovës me BE-në, CEFTA dhe të tjerë 62

2.3 Zgjidhja eventuale e mosmarrëveshjeve në mes të antëtarëve në CEFTA 66

2.4 Aplikimi i modelit: Skema e gjithëpëfshirëse e konflikteve dhe zgjedhja e tyre 68

2.4.1 Aktorët, çështjet dhe objektivat 70

2.4.2 Rrugët e ndërveprimit në konflikt 76

2.4.3 Ndërhyrja 77

3. METODOLOGJIA E KËRKIMIT DHE ANALIZA E REZULTATEVE 80

3.1 Analiza përshkruese 82

3.1.1 Karakteristikat demografike të zgjedhjes 82

3.1.2 Njohuritë mbi Marrëveshjen e Tregtisë së Lirë të Evropës Qëndrore 84

3.1.3 Njohuritë mbi marrëveshjet dypalëshe dhe MSA 86

3.1.4 Njohuritë mbi procesin e integrimit evropian dhe motivimin përkatës 88

3.2 Analiza e Kontigjencës 91

3.2.1 Tabelat e kontingjences dhe testi χ2 91

3.3 Regresioni Logjistik Binar 94

3.3.1 Modeli Block0 98

3.4.2 Modeli Block1 99

4. GJETJE, PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 106

4.1 Gjetje 106

4.2 Përfundime dhe rekomandime 111

Literatura 113

Shtojca 120

Lista e Tabelave

Lista e Grafeve

Lista e Figurave