Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

4. Arteriya, vena va limfa tomirlar sistemasi.
Tayanch iboralar: yurak, arteriya va vena sistemalari, kapilyardlar, epikard, miokard, endokard, perikard, uch tavaqali va ikki tavaqili klapanlar, porakdan chiquvchi va yurakka qushiluvchi qon tomirlari, suyak qo’michi (iligi) ayrisimon bez, taloq.
TOMIRLAR SISTEMASI HAQIDA TAHLIMOT (ANGIOLOGIYA) Angiologiya (tomirlar sistemasi ta’limoti) grekcha angion (angeion - tomir) so’zidan olingan bo’lib, XVIII asrdan boshlab atama sifatida ishlatiladi.
QON TOMIRLAR SISTEMASI Qon tomirlar sistemasi yurak, arteriyalar, venalar va kapillyarlar singari murakkab tuzilmalardan iborat. Yurak qon tomirlar sistemasining markaziy organi bo’lib, nerv gormonlar boshqaruvining ta’sirida doimo bir maromda qisqarib va kengayb, organizmdagi qon suyuqligi har xil kattalikdagi qon tomirlar yordamida hujayralarga va to’qimalarga oziq moddalarni olib boradi va boshqa turli qon tomirlar orqali yurakka qaytib keladi.
Shuning uchun barcha qon tomirlar ikki turga bo’linadi:
1) markaziy organ bo’lmish yurakdan chiqib, butun gavdaga tarqaladigan hamma qon tomirlariga (ichidagi oqayotgan qonning qandayligidan qati nazar) arteriya (aer -havo, tereo-saqlayman, degan so’zlardan olingan) qon tomirlari deyiladi, chunki murdalarning areriya qon tomiri bo’sh bo’lganidan Gippokrat birinchi marta arteriya nomi bilan atagan;
2) hujayralardan, to’qimalardan markaziy organ hisoblangan yurakka qon olib keladigan tomirlarni esa vena qon tomirlari deb yuritiladi.
YURAK Yurak (cor) muskuldan tuzilgan a’zo bo’lib, ko’krak qafasida joylashgan. Yurak odam hayotining oxirgi daqiqasigacha hamma vaqt muttasil qisqarib (sistola) va kengayib (diastola) turadi va butun organizmga qon yetkazib beradi. Shunday qilib, yurak organizmdagi qon aylanish sistemasida muhim o’rin egallaydi va markaziy a’zolardan biri hisoblanadi. O’rta yashar odamning yuragi minutiga o’rta hisobda 70-75 marta, bir sutkada esa 100 000 marta qisqara oladi. Bu shu vaqt ichida 20 tonna yukni bir metr balandlikka ko’tarish kuchiga teng demakdir. 63 Yurakning muskul qavati - miokard (myocardium) endokard xaltasining atrofida splonxnotomning visseral varag’idan hosil bo’ladi va yurak naychasi bo’shlig’ida seroz parda bilan qoplanadi. Pirovardida seroz pardadan yurak xaltachasi - perikard hosil bo’ladi.