Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

8-topshiriq.  Quyidagi  jadvalda  yozma  manbalarning  talabalar  tomonidan 
ko`p  foydalaniladiganlari  keltirilgan.    Ularning  ijobiy  va  salbiy  tomonlarini 
ko`rib chiqish uchun sherigingiz bilan  ishlang. 
 
Matn turi 
Ijobiy  tomoni 
Salbiy  tomoni 

---

211 
 
Darslik 
Talabalar uchun 
yozilgan 
Judayam umumiy 
bo`lishi  mumkin 
Vebsayt 
 
 
Jurnal maqolasi 
 
 
Rasmiy 
hisobot(masalan, hukumat 
tomonidan) 
 
 
Gazeta yoki jurnal 
maqolalari 
 
 
Elektron  kitoblar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
13-mavzu.  Iqtisodiy hujjatlarni yaratish va yozish 
 
1-topshiriq.Matnni o‘qing.  
 
Hujjatchilik tarixi
 
Bobilning  miloddan  avvalgi  1792-1750-yillardagi  shohi 
Hammurapining  adolatpesha  qonunlar  majmui,  undan  ham 
qadimroq  shoh  Ur-Nammu  (miloddan  avvalgi  2112-2094-
yillar)ning 
qonunlari 
va 
boshqa 
manbalarning 
mavjudligi 
 
Xammurapi 
Vavilon 
qiroli, 
tahminan 
1793-1750 
b.a. yillarda 
hukum 
surgan, 1-chi 
Vavilon 
sulolasidan. U 
aqilli 
siyosatchi va 
qomondon 
edi. Vavilon 
shahrining 
ko’tarilishi 
shu isim bilan 
bog’liq 
 

---

212 
 
«hujjatlar»  deb  ataladigan  tartibot  vositalarining  nechog‘li  olis  va 
murakkab  tarixga  ega  ekanligini  ko‘rsatadi.  Albatta,  kishilik 
jamiyatining  taraqqiyoti,  ijtimoiy-iqtisodiy  tuzumlarning  almashina 
borishi,  aniqrog‘i,  kishilar  o‘rtasidagi  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  siyosiy 
munosabatlarning 
shakllanishi 
barobarida 
hujjatlar 
ham 
takomillashib  borgan.  Bugungi  kunda  fanga  tariximizning  turli 
davrlarida  o‘rxun-enasoy,  so‘g‘d,  eski  uyg‘ur,  arab  va  boshqa 
yozuvlarda  bitilgan  juda  ko‘plab  hujjatlar,  umuman,yozma 
manbalar ma’lum. 
 
Sharqda  X-XIX  asrlarda  yorliq,  farmon,  noma,  bitimlar, 
arznoma,  qarznomalar,  vasiqa,  tilxat  yoki  mazmunan  shunga  yaqin 
hujjatlar  nisbatan  keng  tarqalgan.  Yorliqlar  mazmunan  xilma-xil 
bo‘lgan:  xabar,  tavsif,  farmoyish,  bildirish,  tasdiqlash  va  h.k.  Bu 
o‘rinda  To‘xtamishxonning  1393-yilda  polyak  qiroli  Yag‘aylaga 
yo‘llagan    yorlig‘i,  Temur  Qutlug‘ning  1397-yildagi  yorlig‘i, 
Zahiriddin Boburning otasi Umarshayx Mirzoning marg‘ilonlik Mir 
Sayid    Ahmad  ismli  shaxsga  1469-yilda  bergan  yorlig‘i,  Toshkent 
hokimi  Yunusxo‘janing  1779-yil  2-iyunda  Peterburgga  -  Rossiya 
podshosiga  o‘z  elchilari  orqali  yuborgan  yorlig‘i  va  boshqalarni 
eslab o‘tish mumkin. 
O‘rta Osiyo hududidan topilgan qadimgi madaniy obidalar, turli 
moddiy  jismlarga  bitilgan  ma’lumotnomalar  ajdodlarimizning 
qadimdan o‘ziga xos hujjatchilik an’analariga rioya qilganliklaridan 
dalolat  beradi.  O‘rta  asrlarda  ish  yuritish  huquqiy  maqomga  ega 
bo‘ldi,  davlat  mahkamasida  munshaot  tizimi  shakllandi  va  qator 
hujjat turlari paydo bo‘ldi. 
O‘zbek  tilining  rasmiy  idoraviy  til  sifatida  qo‘llanishi 
qoraxoniylar  hukmronligi  davrida  boshlandi.  XX  asrdan  so‘ng 
o‘zbek  xonlari  va  amirlari  saroylarida  yozilgan  turli  xil  hujjatlar 
Hujjat
– 
rasmiy 
uslub-da  yozilgan, 
imzolangan, 
kelishuv 
varozilik 
belgilari 
olin-gan, 
davlat 
standart 
talablariga 
ja-vob 
beradigan 
qog‘ozlardir.  Hujjat 
matni  aniqlik,  ix-
chamlik,  lo‘ndalik, 
mazmuniy  to‘liqlik 
kabi  talablarga  ja-
vob berishi kerak.  
 
Hujjatlarmatnigaqo`
yiladiganengmuhim
talablardanyanabiri 
– 
xolislik. 
Bu 
talablarga 
javob 
bermay-digan hujjat 
chinakam 
hujjat 
bo`la  olmaydi,  bun-
day 
hujjat 
ish 
yuritish  jara-yoniga 
xalaqit 
beradi, 
uning 
samaradorligini 
keskin pasaytiradi. 
 

---

213 
 
o‘ziga  xos  mazmuni,  muayyan tartibi  va  nutqiy qolipi  bilan ajralib 
turadi.  Sho‘ro  hukmronligi  davrida  o‘zbek  va  rus  tillarida  ish 
yuritish  huquqi  qonunlashtrilgan  bo‘lsa-da,  amalda  o‘zbek  tilining 
ijtimoiy mavqei past edi. Ma’lumki, tariximizda saroy  va  umuman 
yirik  mahkamalarda  yozuv  ishlarini  olib  boruvchilar  “munshiy” 
(arabcha) deyilgan.