Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

7-topshiriq.  Matnni  o‘qing.  Ma’lumotlardan  foydalanib  birorta  ilmiy  matnni 
tahrir qilishga uruinb ko‘ring.
 
 
Ilmiy  matnlar  tahrir  qilinayotganda  matnning  kimga  mo‘ljallanganligi 
alohida  ahamiyatga  ega.  Ma’lumki,  ilmiy  adabiyotlarning  janrlari  ko‘p:  maqola, 
tezis,  annotatsiya,  ma’ruza,  monografiya,  ilmiy  to‘plam,  alohida  tadqiqot.  Ilmiy 
matnlarni  tahrir  qilishda  bayonning  mantiqiyligiga,  asoslanganligiga  alohida 
e’tibor berish kerak.  Ayniqsa, tasvir va ta’rif, tahrir  va  muhokama  matnga xos  va 
mos  bo‘lishi  lozim.  Ilmiy  matnlarda  turli  xil  ishoralar,  qisqartmalar,  chizma  va 
formulalar,  hisob-kitoblarni  berish  ma’lum  usul  va  tartiblarga  asoslanadi.  Ilmiy 
matnlarda  ko‘chirmalardan  foydalanish,  manbalarga  havola  qilish  va  sarlavha 
tanlashga ham jiddiy e’tibor beriladi. 

---

210 
 
 Ilmiy-ommabop  matnlar  tahriri  o‘zgachadir,  chunki,  bunday  matnlar 
ijtimoiy,  ma’rifiy  mazmunga  ega  bo‘ladi  va  ilmiy  bilimlarni  ommalashtirishga 
xizmat  qiladi.  Shu  sababli  matnning  uslubiy  va  mantiqiy  jihatlariga  jiddiy  e’tibor 
berish sof ilmiy bayondan qochish zarur.  
Bildirgich  adabiyotlar,  ya’ni  qomuslar,  lug‘atlar  tahririda  ularning  sohaviy 
va  kasbiy  turlariga  e’tiborni  qaratish,  qisqalik,  mazmunlilik  va  ma’noni  ifodalash 
qoida va mezonlariga rioya qilish zarur.   
Umuman,  matnni  tanlash  va  uning  ustida  ishlash  jiddiy  bilimni, 
savodxonlikni 
talab 
etadi. 
Matnning 
tarkibiy 
qismlarini 
aniqlash 
va 
muvofiqlashtirish,  xato  va  nuqsonlarni  to‘g‘rilash,  so‘z  va  terminlarga  sharh  va 
izohlar berish uchun sinchkov bo‘lish zarur. Har bir matnga kiritilgan qo‘shimcha 
sharh  va  izohlar  ajratib  ko‘rsatiladi.  Har  bir  adabiyotni  tuzish  va  tahrir  qilishda 
quyidagilar  e’tibordan  chetda  qolmasligi  kerak:  annotatsiya,  so‘z  boshi,  kirish, 
tarjimai  hol,  xotima,  sharh  va  izohlar,  eslatma  va  ilovalar,  lug‘at  va  bibliografik 
ko‘rsatkichlar,  adabiyotlar  ro‘yxati,  xronologik  (voqea  hodisalar  taqvimi) 
ko‘rsatkich shartli qisqartmalar, mundarija. 
 
Matn  ustida  ishlash  mas’uliyatli  jarayon  bo‘lib,  tahrir  qiluvchidan  ham 
o‘ziga nisbatan jiddiy munosabatni talab qiladi. O‘quvchilarning matn tahriri bilan 
shug‘ullanishi  esa  ularga  o‘rgangan  til  bilimlarini  mustahkamlashga,  undan 
foydalanishda  shu  paytga  qadar  yo‘l  qo‘yib  kelayotgan  kamchiliklarini  tuzatib 
olishiga,  binobarin,  o‘z  nutqining  uslubiy  jihatdan  takomillashib  borishiga 
ko‘maklashadi.