Dene tarbiya met



Download 1,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/63
Sana22.02.2022
Hajmi1,16 Mb.
#82508
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   63
Bog'liq
dene tarbiya met

курсатадиган =аршиликларини узгартириш ( масалан, уйинларда турли тактик комбинацияларни
=уллаш, маш=ларни бажаришда тез-тез шерикларни узгартириш). 
Ча==онликни нисбатан хусусий булган сифатларидан бири мускулларни рационал бушаштира 
билишни урганиш ва уни такомиллаштиришдир. Щар =андай щаракат маълум маънода 
мускулларни кузгалиши ва бушаштирилишининг натижасидир. +уз\алишдек, бушаштириш (лозим 


\00 м га \ марта эмас, балки 4 еки 5 марта сузиш, \0 м 60 м 100 м \00м 400 м га югуриш: шу 
масофаларга сузиш, велосипедда =ис=а масофага пойга(гит), спорт уйинлари штангада «силтаб 
кутариш» маш=ларни бажариш тезкорликни ривожлантиришнинг асосий воситаси щисобланади. 
Тезлик, ча==онлик, эгилувчанлик, чидамлилик, куч шу каби жисмоний сифатлар щеч =ачон 
алощида ажаратиб ривожлантирилмайди. Тарбиянинг бош=а турлари-а=лий, ащло=ий, рущий 
мещнат ва бош=аларни тарбиялаш жисмоний маш=лар билан шу\улланиш маш\улотларида 
осонрок кучади ва тарбия жараенининг самарадорлигини оширади. 
Щар =андай щаракат бирор-бир конкрект щаракат вазифаси деб аталадиган вазифани щал 
=илишга =аратилади. Миасалан иложи борича баландро= сакраш тупни илиб олиш ра=ибни алдаб 
утиш, штангани кутариш ва щаказо. Щаракат фазифасининг мураккаблиги, бир ва=тда ва ктма-кет 
бажараладиган щаракатларнинг уй\унлигига булган талаблар, щаракатлар координацияси ва 
бош=алар билан белгиланади. 
Щаракатларнинг координациявий мураккаблиги ча==онликнинг биринчи улчовидир. Агар 
щаракатнинг фазо, ва=т, куч характеристикалари щаракат вазифасига мос булса, щаракат етарли 
даражада ани= булади, щаракат вазифалари щаракатнинг ани=лиги тушунчасини келтириб 
чи=аради. Щарактнинг ани=лиги ча==онликнинг иккинчи улчовидир. 
Щаетда ва спортда дуч келиши мумкин булган барча щаракатларни икки гурущга ажаратамиз. 
1. Нисбатан стереотип щаракатлар 
\. Ностериотип щаракатлар. 
Енгил талетика йулкасида, текис жойда югкришлар , уло=тириш ва вакрашлар, гимнастика 
маш=лари биришчи гурущ щаракатларига спорт уйинлари яккама-якка олишув, слалом, кросс ва 
шу кабилар иккинши гурущга киритилади. Стереотип щаракатлардаги ани=лик, киши бу 
щаракатларни бажаришнинг =анчалик узо= маш= =илганлигига, ва уни техникасини 
узлаштирганлигига бо\ли=. Агар инсон узи учун янги щаракатларни бирданига бажара бошласа, 
бу щаракатни узлаштириб олишига кура ва=тни турлича сарфлашишига =араб ча==онликни щам 
бащо берилади. Шунинг учун щаракатни узлаштириб олишга кетган ва=т ча==онлик сифатининг 
курсаткичларидан биридир. 
Ю=орода айтганларни щисобга олиб, ча==онликни биринчидан, янги щаракатларни тезда 
узлаштириш олиш =обилияти (тез урганиш =обилияти) иккинчидан щаракат фаолиятини тусатдан 
узгараетган шароит талабларига мувофи= щодда тезда =айта =уриш (мосланиш) деб тушуниш 
ту\ри булади. 
Бу таърифимиздан куриниб турибдики, ч а = = о н л и к - бу бащолаш учун ягона улчовга 
(критерийга) эга булмаган мураккаб комплексли фазилатдир. Щар бир муайян щолда, шароитга 
=араб у еки бу критерийни танлаб оладилар. Ча==онлик анчагина щусусий фазилатдир. Спорт 
уйинларида ча==он булиб, гимнастикада унчалик ча==онлик курсата олмаслик мумкин. 
Ча==онликнинг щаетий мущим щаракат сифати иарзида намоен булиши гавданинг нисбатан кам 
щаракатда булгани щолда, =уллар билан мощирона щаракат =илишда =ул ча==онлигини намоен 
булиши (ажратувчи, слесарлдик, уймакорлик, дурадгорлик станокда ишлаш косиблик ва 
бош=аларда) кузга ташланади. Щар =андай щаракат =анчалар янги булиб туюлмасин, доймо 
координациявий бо\ланишлар) асосида бажарилади. 
Схема тарзида хар кандай индивид янгидан янги щаракатларнинг барчасини олдиндан 
узлаштирган тажрибалари защираси асосида узлаштиради ва мустащкамланган, \оят куп 
элементлар координациявий булакчаларнинг йи\инини тузади. 
Кишида щаракатлар координацияларининг защираси, щаракат куникмалари замини =анчалик куп 
булса, у янги щаракатларни шунча тез узлаштириб олади. Унда ча==онлик даражаси айтарли 
ю=ори булади. Ча==онликнинг намоенлик даражаси анализаторлар фаолиятига бо\ли=дир. 
Индивиднинг щаракатларни ани= тащлил этиш =обилияти =анчалик ривожланган булса, янги 
щаракатларни тез эгаллаб, уларни =айта узлаштириш, янгилаш имкониятлари шунчалик ю=ори 
булади. Спорт билан индигина шу\уллана бошлаган кишилапрда щаракат туй\уси (кинестезия) 
курсаткичлари защирасига таяниб ургатиш (у=итиш) жараени йулга =уйилади. Бош=ача =илиб 
айтсак, шу\улланаетганларда уз щаракатларини ани= сезиш ва идрок =илиш =обилиятлари 
=анчалик яхши булса, янги щаракатларни улар шунчалик тез узлаштирадилар. 
Ча==онлик марказий нерв системасининг пластиклилига щам бо\ли= ва унинг даражаси шу билан 
ани=ланади. Ча==онлик психология ну=тан назаридан уз щаракатларини ва теварак-атрофидаги 
щаракатни ижро этиш шароитни идрок этиш =обилияти =анчалик эканлилига, шунингдек 
шу\улланувчининг ташаббускорлигига бо\ли=. Бу щаракат сифати мураккаб намоен =илишда 
жуда мущим роль уйнайди. 


Тарихан мавжуд булган жисмоний тарбия тизимларига инсоннинг жисмолний (щаракат) 
сифатларини тарбиялай олишига =араб бащо берилди. Инсоннинг организмида турли даражада 
шаклланган куч тезкорлик, чидамлилик, ча==онлик, тана бу\инлари щаракатчанлиги ва мускуллар 
эгилувчанлигини ж и с м о н и й с и ф а т- л а р деб аташ =абул =илинган. 
Инсон организмининг шу сифатларини =андай намоен =ила олишига =араб кучли, ча==он, тезкор 
ва щ к деб =арай бошлаганлар. Бу сифатлар узининг улчовига эга унинг курсаткичлари ж и с м о н 
и й т а е р г а р л и к к у р с а т к и ч л а р и деб аталади ва курсаткичлар ор=али индивиднинг 
ижодий мещнатга ва ватан мудофаасига таергарлиги ани=ланди. Масалан индивид 100 кг 
о\ирли=даги штангани елкага олиб фа=ат \ маротаба утириб тура олса, бош=аси шу вази билан 5 
маротабадан орти= утириб тура олиши мумкин. Шу маш=ни икки марта орти= бажарганлиги учун 
иккинчи урто=нинг куч сифати ривожланган деб =аралади. Бу сифат организмнинг суяк, мускул 
ва бош=а органларининг ту=ималари щужайралари ва щоказоларнинг ривожланганлилигигагина 
бо\ли= булмай, маънавий рущий фазилатларига щам бо\ли=. Шунинг учун щаракат сифатларини 
тарбиялаш маънавий-рущий фазилатларни тарбиялаш иши билан чамбарчас бо\ли= ва тарбиянинг 
шу йуналишига восита булиб хизмат =илади. 
Щаракат сифатларини тарбиялашга интилиш инсониятнинг азалий орзуси. Мещнат =уроллари, 
щарбий анжом ва аслаща билан муомала =илишнинг самарадорлиги табиат инсонга инъом этган 
ва уни тарбия жараенида ривожлантириш мумкин булган жисмоний фазилатларга бо\ли=. 
Ибтидоий одамнинг жисмоний сифаталарининг ривожланганлиги паст булса, яшаш учун кураша 
олмаган. Кейинчалик абстракт тафаккурнинг шаклланиб ривожланиши шахсни жисмоний ва щар 
томонлама гармоник (а=лий, ащло=ий, рущий, эстетик, мещнат ва тарбияларининг бош=а 
эламентларини) тарбиялаш лозимлиги масаласини кундаланг =уйди.
Жисмонан баркамол, ащло=ан пок, эстетик дидли, эъти=одли, садо=атли, техника илмининг 
замонавий асосларини пухта эгаллаган, щар тарафлама маънавий етук, жисмонан гармоник 
ривожланган кишини тарбиялаш щозирги кунгача давримизнинг асосий вазифаларидан бири деб 
щисобланиб келинди. Щозир щам бу дастур уз ащамиятини йу=отгани йу=. У мамлакатимизда 
амалга оширалаетган «со\лом авлод учун» дастурининг узлагани ташкил этади. 
Холуса 
шыни 
курсатадики 
жисмоний 
тарбияни, 
хусусан 
жисмоний 
сифатларни 
ривожлантиришини мощиятининг ю=орилиги ва салмо=лилиги кузга я==ол ташланиб турибди. 
Шуни =айд этиш керакки, жисмоний сифатларни ривожлантиришда уларнинг (куч, тезкорлик, 
ча==онлик, чидамлилик ва щоказоларнинг) барчасини узаро узвий бо\лаб олиб боришини тарбия 
жараени та=оза =илади. Лекин спортнинг маълум бир турида муайян фазилат кучлиро= 
шаклланади, ривожланади ва у етакчи щаракат сифати тарзида намоен булади. Бош=а сифатлар 
щам нисбатан ривожланади, лекин улар ердамчи, кумакчи щаракат сифати тарзида кузга 
ташаланиши мумкин. Масалан спорт уйинларидан баскетболда, асосан ча==онлик сифати 
ривожлананади деб щисобланса, тезлик ердамчи сифат тари=асида ривожланади. Лекин баскетбол 
чидамлиликни щам тарбиялашда асосий воситадир. 
О\ир атлетикачиларда куч жисмоний сифати етакчи фазилат саналади. «Силтаб кутариш (ривок)» 
ни куп маш= =илиш эса тезкорликни ривожлантиради. Амалиетда бу маш=лар ор=али чидамлилик 
ва эгилувчанлик щам кумакчи жисмоний сифат тарзида ривожланиши гувощимиз. Умуман, 
ча==онликни ривожлантириш учун купро= уйинлардан: волейбол баскетбол, футбол, теннис, стол 
тенниси, гандбол, щоккей регби ва бош=алардан фойдаланиш ма=садга мувофи=дир. Аслида бу 
уйинлар учун тезликнинг ащамияти щам иккинчи даражали эмас. 
Ча==онликни ривожлантириш эса тез узгарувчан уйин шароитига мослаша билишни, 
кузатувчанликни, мулжалга ту\ри олишни, =ис=а фурсат ичида турли мураккаб вазиятда ани=, 
тухтамга келиш, уни щис =илиш ва уз щаракатларини шу вазиятга мослай олишдек щаетий-
зарурий амалий щаракат малакаларни шакллантиради. Велосипед, щаракатли уйинлар щам 
ча==онликни ривожлантиради. 
Кучни ривожлантириш учун биз, одатда акробатика, гимнастика, о\ир атлетика, кураш эшкак 
эшиш урта масофага югуриш, регби, культуризм каби спортда шу спорт турларининг айрим 
маш=ларидан ту\ри ва самарали фойдаланиш ма=садга мувофи=дир. 
Биз еш спортчиларда эгилувчанликни ривожлантириш учун, одатда, бадиий ва спорт 
гимнастикаси маш=ларидан акробатикадан, сувга сакрашдан, культуризмдан ва бош=а 
маш=лардан фойдаланамиз. 
Чидамлиликни ривожлантириш учун урта ва узо= масофаларга юриш, спорт юриши, чан\ида 
юриш, эшкак эшиш, велосипедда юриш ва шу билан бирга, айрим маш=ларни =айтаришлар 
сонини ошириш билан эришиш мумкин. 


«Тасдиқлайман» 
Жисмоний тарбия назарияси ва 
амалиёти кафедраси мудири
___________А.Утепбергенов 
2011 йил ______________
Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси фани 
Maâçó.
 
ЖИСМОНИЙ ЩАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ. 
(6 соат) 
Нукус - 2011 
7. ЖИСМОНИЙ ЩАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ. 
7.1. Чаққонлик ва уни тарбиялаш усулияти. 
7.2. Чидамликни ривожлантириш усулияти. 
7.3.Тезкорлик сифати ва уни ривожлантириш усулияти. 
7.4. Эгилувчанлик ва уни ривожлантириш усулияти. 
7.5. Куч ва уни ривожлантириш усулияти.
 


бош=аришда ю=орида курсатилаетган щолларнинг узаро муносабати щисобига олиниши шарт. 
Масалан маш=нинг бажарилиш давомийлигининг ортиши унинг интенсивлигининг пасайишига 
олиб келиши билан кузатилади. 
Жисмоний маш=нинг натижаси унинг ижро усилига бо\ли=. Масалан, ар=ога уч усул билан 
тирмашиб чи=иш эркин усул билан тирмашиб чи=ишдан самаралиро=дир, чунки уч усул 
=улланганда баландро==а чи=иш имкони булади. 
Жисмоний маш= бажаргандан сунг организмда махсус функционал узгариш вужудга келади ва у 
маълум ва=тгача организмда са=ланиб туради. Вужудга келган узгариш фонида кейинги 
маш=нинг таъсир самараси янада бош=ачаро= булиши мумкин. Дастлабки ва сунги маш=да 
маш\улот самарадорлиги ортиши еки пасайиши мумкин. Масалан, ди==ат учун маш=лар 
навбатдаги =ийин координация талаб =илувчи щаракатларни бажаришни осонлаштирса думбало= 
ошиш маш=ларидан сунг мувозанат са=лаш маш=ларини узлаштириш =ийинчиликларга сабаб 
булиши мумкин. 
Таъсирнинг оз еки кучлилик даражаси узининг чу=урлиги ва давомийлиги, у=увчи щолати, унинг 
жисмоний, а=лий таергарлиги ва щоказоларга бо\ли=. Маш=лар таъсирининг талабини комплекс 
ишлаб чи=иш щаракат фаолиятининг асосий таъсири самарасини щисобга олишга имконият 
яратади. Жисмоний тарбия жараени маш=лар таъсири тизимини щар бир еш гурущи учун ишлаб 
чи=ишни та=азо этади. 

Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish