Demografiy a

Tayanch tushunchalar (kalit so’zlar): 
Aholi soni dinamikasi,
 
Aholi soni,
Aholining mutloq 
ko’payish, Aholining o’rtacha yillik ko’payishi, o’sish, ko’payish sur’atlari, Doimiy aholi soni, mavjud 
aholi soni, vaqtincha aholi soni,
Aholi jins tarkibi,
Aholi o’limi, Aholining yosh-jinsiy tarkibi 
demografik piramidasi,
Yosh klassifikatsiyasi. 
Aholi soni dinamikasi tarixiy rivojlanishi, bugungi aholi soni. 
Aholi soni va tarkibi uning 
bajaradigan vazifalari bilan bog‘liq holda baholanadi. Aholi avvalambor o‘zidan ko‘payadigan, o‘zini 
takror barpo qiladigan biosotsial organizmdir. Aholi shu bilan birga jamiyatning asosiy ishlab 
chiqaruvchi kuchi va iste‘molchisidir. Ana shu nuqtai nazardan aholi soni, tarkibi, o‘sish sur‘atlari, 
joylashishiga xos xususiyatlarni tahlil etish alohida ahamiyat kasb etadi.
 
Dunyo axolisining o‗sish 
dinamikasiga nazar tashlasak, uning sar‘ati borgan sari tezlashayotganligini ko‗rish mumkin. Odam 
paydo bo‗lgan paytlarda uning o‗sish sur‘ati past bo‗lgan. Olimlarning hisob-kitoblariga ko‗ra, ming 
yilda aholi 2 foizga ko‗paygan. Vaqt o‗tishi bilan axolining o‗sish sur‘atlari tezlashib borgan. 
Eramizning boshlarida er shari aholisi 300 mln kishi bo‗lan bo‗lsa, 1650 yilga kelganda bu raqam 2 
barobarga ko‗paygan.
 
19-Asrning o‗rtalarida er shari aholisi 1 mlrd kishiga etdi. Axolining ikkinchi 
mlrd kishining qo‗shilishi uchun 80 yil, uchinchi mlrd kishining qo‗shilishi uchun 30 yil, to‗rtinchi 
mlrd kishining qo‗shilishi uchun esa 15 yil kifoyadir. Bu holat dunyo axolisi o‗sish sur‘atlarini 1976 
yilga qadar juda yuqori bo‗lganligini ko‗rsatadi. Biroq lning barcha qismlarida bu ko‗rsatkichldar bir 
xil bo‗lmagan. Osiyo va Lotin Amerikasida o‗sish darajasi hozirgi kunga qadar yuqori sur‘atlarda 
saqlanib qolmoqda. Yevropa va Shimoliy Amerika mamlakatlarida esa axolining o‗sish sur‘atini 
anchagina pastlab qolganini kuzatish mumkin. 
 
Axolining o‗sish sur‘atlarini dunyoning turli regionlarida turlicha bo‗lishiga har xil sabablar 
ta‘sir ko‗rsatadi. Ular orasida sog‗likni saqlash tizimi, qishloq xo‗jaligini rivojlanishi, oziq-ovqat bilan 
shug‗ullanuvchi tashkilotlarning roli alohida ahamiyatga ega. Dunyo axolisining madaniy saviyasini 
ortib borishi bilan o‗z-o‗zidan tabiiy ko‗payish jarayoni ham pastlab bormoqda.