Декабрь 2020 10-қисм
Тошкент
TARJIMADAGI TRANSFORMATSIYALAR
Sadullayeva Zulxumor
Xorazm viloyati Hazorasp tumani,
41 – son maktab o‘qituvchisi.
Telefon ++99894 233 40 54.
Annotatsiya: Tarjimaning asosi va uning paydo bo‘lishi qadimiy Rim bilan bog‘liq. Bundan
2000 yil oldin bugungi kunda asliyatdan tarjima qilish muammosi dolzarb masala bo‘lganligini
ta’kidlash lozim.
Kalit so‘zlar: sintaktik, xususiyat, ilmiy- texnik matnlar, leksik- stilistik.
Tarjima birinchidan bir tilda sodir bo‘ladigan asami ikkinchi tilga faqat tarjima qilish yo‘li
bilan yetkazib berish jarayonidir. Ikkinchidan, tarjima bu jarayonning natijasi deb tushuniladi
ya’ni tarjima tilida yangi yaratilayotgan asardir. Tarjimaning asosi va uning paydo bo‘lishi
qadimiy Rim bilan bog‘liq. Bundan 2000 yil oldin bugungi kunda asliyatdan tarjima qilish
muammosi dolzarb masala bo‘lganligini ta’kidlash lozim. Tarjimada doim hamma janrni bir
xilda puxta biladigan, bu janrlardagi asarlami professional darajada tarjima qiladigan tarjimon
yo‘q. Chunki har qaysi janming o‘ziga xos xususiyatlari bor. Qolaversa, hatto tarjimaning
umumiy nazariyasini ham yaratish mumkin emas. Yaxshi tarjima avvalambor asar muallifi o‘z
oldiga qanday maqsad va vazifa qo‘ygan bo‘lsa, tarjimon shu maqsad bilan bog‘liq asl ma’noni
o‘quvchiga to‘la-to‘kis yetkazib bera olsa, buni yaxshi tarjima deymiz ya’ni muayyan janrga xos
bo‘lgan matn tarjima jarayoniga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Masalan, ingliz va o‘zbek tillaridagi ilmiy-
texnik matnlami olsak, ingliz tilida kesimlar ko‘proq passiv nisbatda ishlatiladi. Bu xususiyat
o‘zbek tiliga xos emas. Demak, bir xil janrga xos bo‘lgan ikki tildagi matn bir-biridan ko‘p
jihatdan lisoniy nuqtai nazardan farqlanishi mumkin.[ 2. O‘zbekiston adabiyoti va san’ati 2007 ]
Ilmiy — texnik matnlar tarjimasida tarjimon shu sohaga oid istilohlami mukammal bilishi lozim.
Ijtimoiy - siyosiy matnlar tarjimasi esa, ilmiy- texnik matnlar tarjimasidan ayrim jihatlariga ko‘ra
farqlanadi. Bunday matnlar tarjimasida tarjimondan muayyan so‘zning muqobilini - tarjima
qilinayotgan tildagi sinonomik qatordan har jihatdan mos so‘zni topish talab etiladi. Badiiy
matn tarjimasi aytib o‘tilgan har ikkala matn turlaridan tubdan farq qiladi. Badiiy asar tarjimoni
turli vositalardan, xususan, leksik- stilistik transformatsiyalardan badiiy matn asosidagi ma’no,
mazmun, g‘oya va adabiy uslublami saqlab qolgan holda yetkaziladi.Ma’lumki tarjima tillararo
transformatsiyalar (o‘zgartirishlar, almashtirishlar) majmuasi bo‘lib, bunday transformatsiya
turlariga quyidagilar kiradi: 1) o‘rin almashtirish, 2) ma’no
almashtirishlar, 3) qo‘shishlar, 4) tushurib qoldirishlar shular jumlasidandir. Tarjimadagi faqat
sintaktik almashtirishlarning asosan qo‘shma gap miqyosida almashtirish va o‘zgartirishlarning
keltirib chiqaruvchi omillarni bir nechtasini keltirib o‘tamiz.
1. Qo‘shma gapni sodda gap bilan sintaktik almashtirish;(Bunday almashtirishlar asl nusxa
tilidagi qo‘shma gapning tarjima tilida sodda gap bilan berilishida ko‘zga tashlanadi):
- He came to the city in order that he might find some useful job. (qo‘shma gap)
-U shaharga bir foydali ish topish uchun keldi si>dda gap)
-The guests left for their homes earlier, because they worried about their children . (qo‘shma
gap)
-Mehmonlar uylarida bolaiarini qoldirib kelganiiklari uchun ertaroq tarqalishdi. (sodda yoyiq
gap)
Ushbu almashtirishni taqozo qiluvchi bir omil bor, u ham bo‘lsa asl nusxa tilidagi qo‘shma
gapning qismlaridagi grammatik egalarining bir shaxsni ifodalashidir, shu tufayli ularni bir
egalik sodda yoyiq gapga aylantirish oson, shu bilan birga tillarda bir xil egalari bor qo‘shma
gaplar juda ham kam qo‘llaniladi.
2. Teng bog‘langan qo‘shma gapni o‘ziga o‘xshash qo‘shma gap bilan sintaktik almashtirish:
-Her father works at a bank, and her mother at hospital.(teng bog‘Iovchili qo‘shma gap)
-Uning dadasi bankda ishlaydi, onasi esa kasalxonada ishlaydi.
3. Teng bog‘langan qo‘shma gapni ergash gapli qo‘shma gap bilan sintaktik almashtirish:
-I was reading magazines, when he was watching TV.
-U televizor ko‘rayotgan bo‘lsa men jurnallar o‘qiyotgan bo‘lardim.
52
Do'stlaringiz bilan baham: |