Defektologiya kafedrasi



Download 1,62 Mb.
bet9/35
Sana21.02.2022
Hajmi1,62 Mb.
#68506
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   35
Bog'liq
№1Равшанова И.Э.Логопсихология ва психологик коррекция плаформага

Асосий адабиётлар:
1.Муминова Л.Р., Аюпова М.Ю. Логопедия. -T.: Ўқитувчи 1993.
2.Аюпова М.Ю. Логопедия. -T.: Узбекистон файласуфлар миллий жамияти. 2007.
3.Муминова Л.Р., Амирсаидова Ш., Абидова Н ва бошк. Махсус психология. -T.: Узбекистон файласуфлари миллий жамияти, 2013.
Қўшимча адабиётлар:
1.Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил истикболларига багишланган мажлисидаги нутқ // Халк сузи. 2017 йил 16 январ, № 11.
2.Мирзиёев Ш. М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. -T.: Узбекистон, 2017.
3.Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -T.: Узбекистон, 2016.
4.2017-2021 йилларда Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегияси. 7 январ 2017 йил.
5.Колесникова Г.И., Кабарухина И.А. Специальная психология и педагогика. Ростов на - Дону. 2007.
6.Специальная психология. Под. ред Лубовского В.И. Учебное пособие. -М. 2005

Мавзу № 6. Нутқ нуқсонига эга бўлган болалар мнестик фаолиятининг


хусусиятлари
Режа:

  1. Хотира хакида умумий тушунча.

  2. Нутқ бузилишларида хотира хусусиятлари.

  3. Нутқида камчилиги булган болаларнинг хотирасини урганиш услубиятлари.

Таянч иборалар: Етакчи анализаторларга кура: куриш; эшитиш; сезиш; хид билиш; таъм билиш;
кўргазмали - тасаввурли, сузли - мавхум ва оралик.
Хотира хакида умумий тушунча
Хотира - бу индивид оркали тажрибасининг эслаб колинишини сакланиши ва келгусида кайта тикланиши. Хотирага, шунингдек, унутиш хам киради. Бу жараёнлар фаолиятда шаклланади.
Материални эслаб колиш, хаёт фаолияти жараёнида индивидуал тажрибанинг тупланиши билан боглик. Эслаб колинганни келгусида куллаш учун кайта тиклаши зарурдир. Хотирада материални саклаш, унинг шахс сифатида иштирок килишига боглик. Фаолиятдан маълум бир материални тушиб колиши уни унутишга олиб келади.
Муайян белгиларига кура, бирлашадиган купгина хотира турлари мавжуд:

  1. Етакчи анализаторларга кура:

  • куриш;

  • эшитиш;

  • сезиш;

  • хид билиш;

  • таъм билиш.

  1. Предмет, фаолият материалига кура:

  • харакатлантирувчи;

  • хиссий;

  • тасаввурли;

  • огзаки.

  1. Эслаб колиш давомийлигига кура:

  • киска муддатли;

  • узок муддатли;

  • тезкор.

  1. Рухий фаоллик шаклига кура:

  • ихтиёрий;

  • ихтиёрсиз;

  • ихтиёрийдан сунгги.

Шундай килиб, хотира - шахс рухий хаёти бирлиги ва бутунлигини таъминловчи мухим тавсифлардан биридир. Унинг утмишдаги тажрибаси сакданиб колиниши деб хисоблаш мумкин эмас.
Хотиранинг индивидуал фарклари унинг жараёнлари хусусиятида намоён булади, яъни турли хил инсонларда эслаб колиш ва кайта тиклаш кандай килиб амалга оширилишида ва айнан нима эслаб колинишида намоён булади. Бу белгилар турли хил жихатдан хар бир инсон хотираси унумдорлигини тавсифлайди.
Индивидуал булиб эслаб колиш тезлиги, аниклиги мустахкамлиги ва кайта тиклашга тайёргарлик хисобланади. Бу тавсифлар, шунингдек, юкори нерв фаолияти турлари хусусияти, кузгалиши ва тормозланиш жараёнлари харакатчанлиги билан боглик.
Турли хил хотира турлари мавжуд: кўргазмали - тасаввурли, сузли - мавхум ва оралик. Бу турлар инсон юкори нерв фаолияти сигнал тизимларининг биринчи ва иккинчи турлари узаро нисбатига боглик. Хотира у ёки бу турининг устунлиги, хусусан, инсон хаёти ва фаолияти шарт - шароитларига боглик. Масалан: кўргазмали - тасаввурли хотира тури купинча рассомларда учрайди.
Кўргазмали - тасаввурли хотира тури турли хил таассуротларни эслаб колишда кандай анализатор унумдорли булишига караб фаркланади. Шунга мувофик харакатлантирувчи, куриш ва эшитиш хотирасини фарклайдилар. Бу турлар алохида жуда кам учрайди. Куп холда аралаш турини учратиш мумкин: куриш - харакатлантирувчи, куриш - эшитиш, эшитиш - харакатлантирувчи.
Хотира тузилишининг тартибсизлиги хукмрон турга боглик. Шундай килиб, хотира хажмининг бузилши бош мия ярим шарининг дисфункциясига, такдим этилган маълумотларни тиклаш тартибидаги кийинчиликлар эса - унг ярим шарнинг дисфункцияси билан боглик.
Инсон уз хотирасининг мувофик хусусиятларини, унинг унумдорлигини ошириш учун ишлатади.
Нутқ бузилишларида хотира хусусиятлари
НТР болалар хотираси тадкикотлари билан Г.С.Гуменная, М.И.Беляжова, Ю.Ф.Гаркуша, О.Н.Усанова ва бошка олимлар шугулланганлар. Аникланишича, бундай болалар куриш хотираси кулами деярли меъёрдагидан фаркланмайди.
НТР болаларда мнестик функцияларни (хотирани) тадкик килишда маълум булишича, уларнинг куриш хотираси меъёрдан хеч кандай фарк килмас экан.
Дизартрияли болаларда геометрик фигураларни эслаб колиш эхтимоли истисно килинади. Бу болаларда шу сохадаги паст натижалар ифодаланган идрокнинг бузилиш шакллари, фазовий тасаввурнинг бушлиги билан боглик (И.Т.Власенко, 1990). Тадкикотлар эшитиш хотираси хажмида катта турланишини хамда шу функциянинг баъзи умумий пастлашишини курсатади. Бу билан бирга эшитиш хотирасининг даражаси нутқ ривожланиши даражасининг пасайиши билан пасаяди. Шундай килиб, нутқ ривожланиши тухтаб колган болаларда ифодаланган тафовутлар огзаки ва куриш хотирасининг хажмида кузатилмайди. А.Р.Лурия ва бошкаларнинг «10 та суз» методикаси ёрдамида олдиндан эслаб колишни тадкик килишда, нутқида огир бузилишлар булган болаларда катор хусусиятлар учрайди: улар вазифалар шароитида секинрок мулжал олишади ва уларнинг натижаларини солиштирганда меъёрдан пастрок булади.
Мотор алалияли болалар биринчи айтилгандан кейин (ешитиб туриб) факатгина бир канча сузларни кайта тиклайди, бунда улар бир сузни бир неча марта кайтариши мумкин ёки янги сузлар айтади (парамнезия). Огзаки парамнезиялар бу турга кирувчи болалар учун узига хос нутқ фикрлаш тизимини ички узгарувчанлигини акс эттиради. Парамнезияга берилувчанлик дизартрияли болаларга хос эмас. Нутқида патологияси бор болалар куйилган хатоларини эътиборга олмайдилар ва тузатмайдилар. Хдмма болаларда сурилишни тиклаш бир хил паст булар экан. Улар 10 дакикадан сунг 5 та сузни, кейинги кун - 1-3 та сузни тиклайди. Мотор алалияли болалар учун унта сузнинг уртадаги кисмларини тиклаш айникса кийин булар экан.
Хотиранинг тадкикоти шундай хулоса килишга имкон берадики, бу турдаги болаларни меъёрда гапирадиган сог болаларга нисбатан солиштирганда эшитиш хотираси ва эслаб колиш унумдорлиги анча пастлашган. Болалар тез- тез мураккаб йул-йурикларни эсларидан чикариб куядилар (учта, туртта погонали), берилган вазифаларнинг кетма-кетлигини алмаштирадилар ва баъзи белгиларни тушириб колдирадилар. Болалар йул-йурикни аникдаш максадида нутқ мулокотига таянмайдилар (Л.И.Белякова, Ю.Ф.Гаркуша, О.Н.Усанова,
Э.Л.Фигередо, 1991).
Фаолият тузилишининг бузилиши, йул-йурикни аник булмаган ва киска - киска идрок килиш, факатгина эшитиш хотирасининг пасайиши билан эмас, балки диккат-эътиборнинг хусусиятлари билан хам богланган.
Кайта тиклашдаги йулга куйилган хатоларни нутқ бузилишига эга болалар одатда сезмайди ва тугирламайди. Кечиктирилган кайта тиклаш барча болалар тоифасида бир хилда куйи (паст) булиб чикади. Масалан: улар 10 дакикадан кейин бешта сузни, кейинги кунда бир - учта сузни кайта тиклайди. Мотор алалияли болалар учун унта суз уртасидаги сузларни кайта тиклаш, айникса, мураккабдир.
Хотира бузилишининг тузилиши доминантлик турига боглик. Хотира кулами бузилиши бош миянинг чап ярим палласи дисфункцияси билан, берилаётган материал тартибини кайта тиклашдаги кийинчиликлар эса унг ярим палла дисфункцияси билан боглик.
Болалар купинча мураккаб курсатмаларни унутади, баъзи белгиларини тушириб колдиради ва харакатлар кетма - кетлигини алмаштиради.
Шундай килиб, мазкур тоифадаги болаларда куйидаги хотира хусусиятлари кузатилади:

  • куриш хотираси кулами деярли меъёрга тугри келади, геометрик фигураларнинг эсда колиши бундан мустасно;

  • эшитиш хотираси вазифанинг умумий пасайиши;

  • кечиктирилган кайта тиклашнинг куйи даражаси;

  • мазмунли, мантикий эслаб колишнинг нисбатан сакданиши.

Аммо, бу турдаги болаларда бор кийинчиликларга карамасдан фикрлаш, мантикий эслаб колиш имкониятлари нисбатан сакланган булиб колади.
Хотирани урганиш услубияти
Тезкор хотира.
Услубият киска муддатли хотира ривожланиши даражасини урганиш учун мулжалланган.
Болага курсатма берилади: «Мен хар бир каторда бештадан булган ун катор сонларни укийман. Сенинг вазифанг - бу сонларни укилган тартибда эслаб колиш, кейин булса хаёлда биринчи сони иккинчиси, иккинчисини учинчи билан, учинчини туртинчи билан, туртинчини бешинчи сон билан кушити, олинган туртта йигиндини керакли каторга ёзиш».
Эслатма: методикада кулланадиган каторлар сони ёш хусусиятларига кура хар каторда турттадан сон булган беш катордан максималгача узгариши мумкин. ^аторларни укиш орасидаги вакт ёшга кура 15 - 25 сония булиши керак.
Узок муддатли хотира.
Услубият узок муддатли хотира ривожланиши даражасини урганиш учун мулжалланган.
Болага курсатма берилади: «Х,озир мен бир катор сузларни укийман, сен эса, уларни эслаб колишга харакат кил. Тайёрлан, диккат билан эшит: стол, совун, одат, вилка, китоб, палто, болта, дафтар, сут, шим». Сузлар катори бир неча бор укилади. Текширув 10 дакикадан кейин, уч кун амалга оширилади.
Интерпритация. Узок муддатли хотира коэффиценти куйидаги формулага кура хисоблаб чикилади: С = В/А х 100%, бу ерда: А - умумий
сузлар сони; В - эслаб колинган сузлар сони; С - узок муддатли хотира коэффиценти.
Жуфтликни эслаб кол.
Методика мантикий ва механик хотира ривожланганлик даражасини урганиш учун мулжалланган.
Икки катор суз берилади. Биринчи катордаги сузлар орасида маънавий богланишлар мавжуд, иккинчи каторда эса бундай богланиш йук.
Тадкикотчи урганилаётган катордаги унг жуфт сузларни укийди (жуфтлик орасидаги вакт - 5 сония). 10 сониялик танаффусдан сунг каторнинг чап томонидаги сузлар укилади, синалаётган бола эса эслаб колинган унг катордаги сузларни ёзади.
Интерпритация (талкин). Мантикий хотира коэффиценти С1 куйидаги формулага кура хисоблаб чикилади: С1 = А1/В1, бу ерда: А1 - биринчи катор сузлари сони; В1 - эслаб колинган сузлар сони.
Назорат саволлари:

  1. Хотира тушунчасининг мазмуни нималарда куринади?

  2. Хотира турларининг мохиятини курсатинг.

  3. Хотира жараёнлари мохиятини изохланг.

  4. Нутқида нуқсони булган болалар ривожланишида хотира тасаввурларининг урнини кандай изохлайсиз?

  5. Хотирани урганиш услубиятларига мисол келтиринг.


Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish